تغییرات قاعدۀ اجتماعِ سبب و مباشر با لحاظ آخرین تحولات قانون‌گذاری در ایران (مادۀ 526 ق.م.ا. 1392)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، دانشکدة حقوق، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، قم، ایران

چکیده

از تغییرات مهم قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ مادة ۵۲۶ است. مطابق قوانین قبلی در اجتماع سبب و مباشر، مباشر ضامن است؛ مگر اینکه سبب اقوی باشد. این ماده سه تغییر اساسی را در این قاعده ایجاد کرده است: حذف اصل استناد جنایت به مباشر، امکان استناد هم‌زمان جنایت به سبب و مباشر، و پذیرش ضمان سهمی یا توزیع مسئولیت بر حسب میزان تأثیر رفتار. این سه نوآوری نه‌تنها در دیات، بلکه در کل مباحث مسئولیت مدنی و حتی گاه فاضل دیة پرداختی برای قصاص تأثیر شگرفی دارد. در این تحقیق، با روش کتابخانه‌ای، ضمن تبیین این سه نوآوری و برخی نکات دیگر، به تحلیل حقوقی مادة فوق پرداخته شد. برخی نتایج حاکی از آن بود که اولاً در مواردی که دخالت سبب در وقوع تلف و جنایت مسلم است، اما، استناد تلف و جنایت به مباشر یا سبب یا هر دو مشکوک است، اصلی نیست که مقرر دارد همیشه تلف فقط به مباشر مستند است. ثانیاً مواردی در فقه و حقوق یافت می‌شود که تلف هم به سبب هم به مباشر مستند است. ثالثاً ضمان سهمی (توزیع مسئولیت بر حسب میزان تأثیر رفتار) به اجتماع سبب و مباشر در جنایت اختصاص ندارد، بلکه در اجتماع مباشرین و اجتماع عرضی اسباب و نیز در تلف اموال باید بدان قائل شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Changes in ‘Perpetration by Means’ Principle in the Light of Latest Legislative Developments in Iran (Article 526 of the Islamic Penal Code of 1392)

نویسنده [English]

  • Ahmad Hajidehabadi
Associate Professor, Faculty of Law, University of Tehran, Farabi Compost, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the most significant changes in the Islamic Penal Code of 1392 is Article 526. Previous rules stipulated that in the contribution of direct and indirect perpetrators, the direct perpetrators are typically criminally liable unless the indirect perpetrator uses the direct and physical perpetrator as a mere ‘instrument’ to achieve his goal and when the “cause i.e., the indirect perpetrator, has a more eminent effect than the actual crime participant. Successively, Article 526 has made three major changes to this rule: elimination of principle of criminality principle of direct perpetrator; the possibility to find both direct and indirect perpetrators jointly criminally responsible, and proportionate liability and the apportionment of liability in accordance with the contribution to the criminal conduct. These three innovations have a profound impact not only on Diyat section but on the whole issue of civil liability, and in some cases, on Qisas. In This paper, these three innovations will be clarified. As well as some other points regarding the aforementioned Article. Consequently, the paper concludes that firstly, in cases in which the interference of an indirect perpetrator is certain, nonetheless the attribution of the act is uncertain and skeptic. There is no principle which states that the criminal act or the losses are to be attributed to the direct perpetrator only. Secondly, there are cases in Fiqh and law in which the loss and criminal act is attributed to both direct and indirect perpetrator. And thirdly proportionate liability is not impartially allocated to the contribution of direct and indirect perpetrator but also it needs to be taken into consideration in other matters as well, substances such as contribution of direct perpetrators, equal involvement of indirect perpetrators and loss of property.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Direct and Indirect Perpetrators' Contribution
  • Attribution
  • Proportionate Liability
  • Division of liability based on Contribution to Criminal Conduct
  • Indirect Perpetrator's control over Direct perpetrator
  1. آقایی‌نیا، حسین (1394). جرایم علیه اشخاص (جنایات)، چ 4، تهران، میزان.
  2. امامی، سید حسن (1371). حقوق مدنی، چ11، تهران، اسلامیه.
  3. براندن، استیو (1376). مروری بر حقوق جزای انگلستان، مترجم: حسین میرمحمدصادقی، تهران، نشر حقوقدان.
  4. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوق، چ 6، تهران، کتابخانة گنج دانش.
  5. حاجی‌ده‌آبادی، احمد و حسین خوانین‌زاده (1396). «بررسی فقهی ـ حقوقی فاضل دیه و احکام آن»، نامة مفید(حقوق تطبیقی)، 107(13)، 153-174.
  6. حرّ عاملی، حسن (1416). وسائل الشیعة، چ 3، قم، مؤسسۀ آل‌‌البیت.
  7. حلّی، جعفر‌ بن ‌حسن (1408). شرائع‌ الإسلام، چ 2، قم، مؤسسة اسماعیلیان.
  8. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1413). قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  9. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1388). تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیت.

10.خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیلة، چ 2، قم، دارالعلم، ج 2.

11.خوانساری، سید احمد (1405). جامع المدارک، چ 2، قم، اسماعیلیان.

12.خویی، سید ابوالقاسم (1422). مبانیتکملة المنهاج (موسوعة الإمام الخویی)، قم، مؤسسة احیاء آثار الإمام الخویی، ج 41 و 42.

13.شافعی، محمد بن ادریس (1403). کتاب ‌الام، چ 2، بیروتف دار الفکر، ج 6.

14.صادقی، محمدهادی (1393). «اجتماع سبب و مباشر در قانون مجازات اسلامی 1392»، مطالعات حقوقی شیراز، 2(6)، 97-123.

15.صادقی، محمدهادی (1394). جرایم علیه اشخاص، چ 21، تهران، میزان.

16. کلانتری، حمیدرضا (1397). نظریۀ مسئولیت در اکراه کیفری. پردیس فارابی دانشگاه تهران. رسالۀ دکتری. حقوق جزا و جرم‌شناسی.

17.نجفی، محمدحسن (1404). جواهر الکلام، چ 7، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

18.نوربها، رضا (1379). زمینة حقوق جزای عمومی، چ 4، تهران، نشر دادآفرین و کتابخانة گنج دانش.