مسئولیت محض ناشی از زیان‌های وارده از اختراعات در حقوق ایران و کامن‌لا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

بدیهی است که اختراعات از مشخصه‌ها و عوامل مهم توسعة اقتصادی و رفاه جامعه به شمار می‌روند. با وجود این، ممکن است به واسطة معیوب یا ناقص بودن در زمان تولید انبوه یا در مرحلة به‌کارگیری آن‌ها خساراتی به مصرف‌کننده یا عوامل تولید وارد شود. صرف‌نظر از مسئولیت تولیدکنندگان کالاها و خدمات، مخترع نیز، به دلیل حضور در طول اسباب وقوع زیان، می‌تواند جزء مسئولان فعل زیان‌بار به شمار آید. در حقوق ایران تا کنون مطالعة مستقلی دربارة مسئولیت احتمالی مخترعان صورت نپذیرفته است؛ درحالی‌که بررسی مسئولیت آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد. با توجه به پیچیدگی‌های صنعتی و فنی در این حوزه، به‌کارگیری مبانی مسئولیت قراردادی یا مبانی سنتی مسئولیت خارج از قرارداد، مانند تقصیر، دشوار است و با در نظر داشتن ضرورت رعایت مصالح و منافع جامعه و مصرف‌کنندگان اختراع جدید بهتر است نظام مبتنی بر مسئولیت محض، به همان ترتیب که امروزه در تولید کالای معیوب اعمال می‌شود، در رابطه با مخترعان هم مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر، در کامن‌لا به دعاوی علیه مخترعان در اثر نقص اختراعات بر اساس مسئولیت ناشی از عیب کالا رسیدگی می‌شود. در فقه امامیه، با استناد به برخی قواعد فقهی، از جمله «من له الغنم فعیله الغرم»، می‌توان بار مسئولیت را بدون نیاز به اثبات تقصیر بر عهدة مخترعان قرار داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Strict Liability for Damages Resulting from Inventions in Iranian and Common Laws

نویسندگان [English]

  • Seyed Ali Khazaei 1
  • Yousef Khalaj 2
1 Assistant Professor, Faculty of Law & Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student, Faculty of Law & Political Science, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Inventions are important factors of economic development and society welfare ; however, they may cause damage to consumers or production inputs due to their imperfection or incompleteness, during mass production or in the stage of their use. Irrespective of goods and services producers’ liability, the inventor could also be considered liable for the harmful act due to his presence as one of the causes of loss. In Iranian law, there has been no specific study of the prospective liability for inventors, while examining their liabilities seem necessary. With regard to the industrial and technical complexities in this field, it is difficult to apply the principles of contractual liability or traditional principles of non-contractual liability such as fault, and considering the interests of society and consumers of new inventions, a strict liability for inventors is preferred as it is applicable to defective goods. At present, in Common law, lawsuits against inventors due to patent imperfections are examined based on liability for defective goods. In Imamiah jurisprudence, by invoking some jurisprudential principles such as "Al Ghunm Bil Ghurm" (one can claim profit only if one is ready to take liability), the burden of liability can be placed on the inventors without the need to prove fault.

کلیدواژه‌ها [English]

  • strict liability
  • inventor
  • invention defect
  • fault
بادینی، حسن (1398). «نقدی بر مبنای مسئولیت مدنی عرضه‌کنندگان کالا و خدمات در قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان»، تحقیقات حقوقی، ش 58، صص 511 ـ 554.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانة گنج دانش، ج 1.
حکمت‌نیا، محمود؛ مرتضی محمدی؛ محسن واثقی (1398). «مسئولیت مدنی ناشی از تولید ربات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی خودمختار»، حقوق اسلامی، س 16، صص 231 ـ 258.
خردمندی، سعید (1397). «مفاد قاعده الخراج بالضمان»، فقه مقارن، س 6، ش 11، صص 29 ـ 58.
خزائی، سید علی (1395). «مسئولیت پیش‌قراردادی؛ شرایط تحقق و زیان‌های قابل جبران»، حقوق اسلامی، ش 43، صص 105 ـ 127.
رجبی، عبدالله (1398). «ضمان در هوش مصنوعی»، مطالعات حقوق تطبیقی، د 10، ش 2، صص 449 ـ 466.
رهنمون، رئوف؛ اسعد شیخ‌الاسلامی (1390). «حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان در فقه شافعیان و امامیه»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، س 44، صص 77 ـ 97.
ساعی، سید محمدهادی؛ مریم ثقفی (1393). «مسئولیت مدنی لیسانس‌دهنده و لیسانس‌گیرنده در قبال شخص ثالث»، پژوهش‌نامة اندیشه‌های حقوقی، س 2، ش 1، ش پیاپی 4، صص 11 ـ 26.
شهیدی، مهدی (1384). عقود معین 1، چ 3، تهران، مجد.
طباطبایی‌حکیم، سید محسن (1423 ق). نهج ‌الفقاهه، قم، انتشارات 22 بهمن، ج 1.
عبده بروجردی، محمد (1380). حقوق مدنی، تهران، خرسندی.
علوی قزوینی، سید علی؛ سید ذبیح‌الله مسعودیان‌زاده (1393). «قاعده من له الغنم فعلیه الغرم»، پژوهش‌نامة اندیشه‌های حقوقی، ش 4، صص 75 ـ 91.
کاتوزیان، ناصر (1390). مسئولیت ناشی از عیب تولید، چ 3، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1359 ق). تحریر المجله، مکتبه النجاح و مکتبه فیروزآبادی، ج 3.
کریمی، عباس؛ الهام صادقی‌راد؛ ابراهیم تقی‌زاده (1397). «تلاشی در راستای تبیین قاعدة ملازمه نفع‌ـ مخاطره و جایگاه آن در ضمان قهری شرعی»، مطالعات حقوقی، ش 1، د 10، صص 237 ـ 272.
لطفی، اسدالله (1379). «قاعدة غرور»، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، د 47، ش پیاپی 777، صص 59 ـ 90.
ــــــــــــ (1391). «قاعدة وجوب دفع ضرر محتمل و کاربرد آن در قانون آیین دادرسی مدنی»، دیدگاه‌های حقوقی، ش 59، صص 205 ـ 234.
مصطفوی، سید کاظم (1390 ق). مأه القاعده الفقهیه، مترجم: عزیزالله فهیمـی، تهـران، میزان.
معین، محمد (1378). فرهنگ معین، تهران، امیرکبیر.
مکارم شیرازی، ناصر (1411 ق). القواعد الفقهیه، قم، مدرسه الامام امیرالمؤمنین(ع).
نجفی، محمدحسن (1365). جواهر الکلام فی ‌شرح شرایع الاسلام، دار الکتب الاسلامیه، ج 23.
ــــــــــــــــــ (1368). جواهر الکلام فی ‌شرح شرایع الاسلام، دار الکتب الاسلامیه، ج 37.
نقیبی، سید ابوالقاسم (1397). «بررسی روند تکامل مسئولیت مدنی تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان کالا در حقوق انگلیس و مقایسة آن با حقوق ایران»، دانش حقوق مالیه، س 1، ش 4، صص 51 ـ 67.
وحدتی شبیری، سید حسن (1385). مبانی مسئولیت مدنی قراردادی (مطالعۀ تطبیقی در حقوق و فقه)، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
References
Abdoh Boroujerdi, M. (2001). Civil Law, Tehran, Khorsandi Publications, Vol 1. (in Persian)
Alavi Qazvini, S. A. & Masoudianzadeh, S. Z. (2014). “The rule of Man lahol’ghonm Fa’alayhel ghorm”, Research Institute of Legal Thoughts, Vol. 4, pp. 75-91. (in Persian)
Badini, H. (2019). “Critique on the basis of civil liability of suppliers of goods and services in the Consumer Protection Law”, Journal of Legal Research, Vol. 58, pp. 511-554. (in Persian)
Buss, M. E. (2010). “Product Liability and Intellectual Property Licensors”, William Mitchell law Review, Vol. 27, Article 28, pp. 299-330.
Cowan, D. H. (1982). “Tort Liability of Patentee Licensors”, 64 J. Pat. Off. Soc'y 87, pp. 87-101.
Lloyd, D. (1951). “Liability of Inventor for Unusual Danger Known to the Inventee”, Modern Law Review, Vol. 14, pp. 496-499. 
Franklyn, D. J. (1999). The Apparent Manufacturer Doctrine: Trademark Licensors and Third Restatement of Torts, Case Western Reserve Law Review, Vol. 49, pp. 671-729.
Giblin, R. (2011). Code Wars, 10 years of P2P Software Litigation, UK, Elgar Publishing.
Hekmat Nia, M., Mohammadi, M., & Vaseghi, M. (2019). “Civil liability arising from the production of robots based on autonomous artificial intelligence”, Islamic Law journal, Vol. 16, pp. 231-258. (in Persian)
Henderson, J. A. (2015). “Torts V. Technology, Accommodating Disruptive Innovation”, Arizona Law Journal, Vol. 47, pp. 1145-1180.
Imanishi, R. (2006). “Civil Liability of Patent Owners for Inoperative Inventions”, SLD bulletin, pp. 186-193.
Jafari Langroudi, M.J. (1999). Extensive in Legal Terminology, Tehran, Ganj-e-Danesh Library, Vol. 1. (in Persian)
Karimi, A., Sadeghi-Rad, E., & Taghizadeh, E. (2018). “An Attempt to Explain the Rule of Benefit-Risk and its Position in Sharia Coercion”, Legal Studies, No. 1, Vol. 10, pp 237-272. (in Persian)
Kashif-alghatta, M. H. (1940). Tahrir Al’majalleh, Maktab al-Najah and Maktab Firoozabadi, Vol. 3. (in Arabic)
Katoozian, N. (2011). Liability for production failure, Pub. 3, Tehran, University of Tehran Press. (in Persian)
Khazaei, S. A. (2016). “Pre-contractual responsibility; Conditions for realization and compensable losses”, Journal of Islamic Law, No. 43, pp. 105-127. (in Persian)
Kheradmandi, S. (2018). “Provisions of the rule of expulsion with guarantee”, two scientific quarterly journals of contemporary jurisprudence, Vol. 6, Issue 11, pp. 29-58. (in Persian)
Kimball, D. R. (1981). “Strict Tort Liability of Inventors for Defective and Dangerous Inventions: the Issue May Be on the Horizon”, 10 Cap U.L. Rev. 803, pp. 815-817.
Krauss, M. I. (2019). Principles of Product Liability, 3rd edition, West Academic Publishing.
Lotfi, A. (2000). “Rule of Ghorour”, Journal of the Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Vol. 47, Issue 777, pp. 59-90. (in Persian)
----------. (2012). “Rule of Obligation to Eliminate Possible Damages and Its Application in the Code of Civil Procedure”, Legal Perspectives, No. 59, pp. 205-234. (in Persian)
Makarem Shirazi, N. (1990). Rules of Jurisprudence, Qom, School of Imam Amir al-Mo'menin (AS). (in Arabic)
Mittal, R. (2011). Licensing Intellectual Property, New Delhi, Satyam Law International.
Moin, M. (1999). Moin Encyclopedia, Tehran, Amirkabir Publishing Institute.
Mustafawi, S. K. (1970). Mea Al-Qaeda Al-Fiqhhia, translated by Azizullah Fahimi, Tehran, Mizan Publication. (in Persian)
Najafi, M. H. (1986). Jawahar al-Kalam Fi Sharh’e Sharaye al-Islam, Vol. 23, Dar al-Kotob al-Islamiya. (in Arabic)
---------------- (1989). Jawahar al-Kalam Fi Sharh’e Sharaye al-Islam, Vol. 37, Dar al-Kotob al-Islamiya. (in Arabic)
Naqibi, S. A. (2018). “Study of the evolution of civil liability of producers and suppliers of goods in British law and its comparison with Iranian law”, Knowledge of Financial Law, First Year, Vol. 4, pp. 51-67. (in Persian)
Norris, W.R. (1979). “Tort Liability That May Attach to Intellectual Property Licensing”, 13 Journal of Marshall Law Rev, Vol. 105, pp. 105-125.
Prosser, W. L. (1997). Hand Book of the Law of Torts, 4th Edition, West Publishing Co.
Rahnemoun, R. & Shaykh-alIslami, A. (2011). “Protection of Consumer Rights in Shafi'i and Imami Jurisprudence”, Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law. pp. 77-97. (in Persian)
Rajabi, A. (2019). “Guarantee in Artificial Intelligence”, Comparative Law Studies, Vol. 10, No. 2, pp. 449- 466. (in Persian)
Reutiman, J.L. (2012). “Defective Information: Should Information Be a Product Subject to Products Liability Claims”, Cornell Journal of Law and Public Policy, Vol. 22, Issue 1, pp. 181-203.
Saei, S. M. H. & Saghafi, M. (2014). “Civil Liability of Licensors and Licensors to Third Parties”, Quarterly Journal of Legal Thought Research, Second Year, Vol. 1, No. 4,       pp. 11-26. (in Persian)
Schwartz, A. (1988). Patents Contingency Fees and United States Products Liability, Law PAT. World.
Shahidi, M. (2005). Certain Contracts 1, Ch. 3, Tehran, Majd Publications. (in Persian)
Simmons, K. W. (2009). “The Restatement Third of Torts and Traditional Strict Liability: Robust Rationales, Slender Doctrines”, Boston University, School of Law Working Paper.
Stein, A. (2008). “Torts and Innovation”, Michigan Law Review, Vol. 107.
Tabatabai-Hakim, S. M. (2002). Nahjol’feghaha, Qom, 22 Bahman Publication, Vol. 1. (in Arabic)
Trevelyan, L. (2021). “Product Liability and the Consumer Protection Act”, available online at: https://www.inbrief.co.uk, last visited 19 June 2021.
Vahdati Shobeiri, S. H. (2006). Principles of Contractual Civil Liability (Comparative Study in Law and Jurisprudence), Tehran, Research Institute of Islamic Sciences and Culture. (in Persian)
Weber, L. A. (1992). “Bad Bytes: the Application of strict products liability to computer software”, St. John's law Review, Vol. 66, Issue 2, Article 7, pp. 469-485.