اهداف و مبانی جبران خسارت ناشی از نقض قرارداد با تأکید بر آرای قضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

یکی از مسائل مهمی که در حوزة مسئولیت مدنی قراردادی مطرح می‌شود تعیین مقدار خسارت در مواردی است که مقررة قراردادی یا قانونی در مورد تعیین مقدار خسارت وجود ندارد. در این‌گونه موارد می‌توان با توجه به هدف از پرداخت خسارت و مبنای آن تا حد زیادی مسئلة مقدار خسارت را حل‌وفصل کرد. پرداخت خسارت ناشی از نقض قرارداد ممکن است درصدد قرار دادن زیان‌دیده در وضعیت پیش از قرارداد یا وضعیتِ فرضی وی پس از اجرای قرارداد باشد. در برخی از آرای قضایی کشورمان هدف از پرداخت خسارت قرار دادن زیان‌دیده در وضعیت پس از اجرای قرارداد معرفی شده است و برای تحصیل این هدف به مبانی مختلفی مانند اصل جبران کامل خسارت استناد شده است. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی و با مراجعه به آرای قضایی و دسته‌بندی و بررسی آن‌ها درصدد تبیین این مطلب است که توسل به این مبانی نوین مصون از انتقاد نیست. در عوض، دو مبنای فقهی اتلاف و تسبیب می‌توانند در این زمینه مورد استناد واقع شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Purposes and Bases of Damages for Breach of Contract with Emphesis on Judicial Decisions

نویسنده [English]

  • Esmail Nematollahi
Department of Private Law, faculty of law, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Damages for breach of contract may pursue one of the two purposes: to place the injured party in a position that he expected to from performance of the contract, or to place him or her in a position that he was in before the contract was entered into. In some decisions of Iranian courts, the purpose of damages for breach of contract is to place the injured party in a position he would have after the performance of the contract, but to achieve this goal, various principles such as the principle of full compensation and legitimate reliance and expectation have been resorted. This article, after mentioning and categorizing some decisions, seeks to explain that resorting to these principles is not immune to criticism and the necessary mechanisms to invoke them have not yet been developed in our country. Instead, two traditional principles of etlaaf (direct destruction) and tasbib (indirect destruction), with some qualifications, could be used in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • breach of contract
  • legitimate expectation
  • legitimate reliance
  • principle of full compensation
کتاب‌ها و مقالات
انصاری، شیخ مرتضى (1415 ه.ق.)، کتاب المکاسب، ج پنجم، قم، کنگرة جهانى بزرگداشت شیخ انصارى.
حسینى مراغى، سید میر عبدالفتاح (1417 ه.ق.)، العناوین الفقهیة، ج دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
شهیدی، مهدی (1382)، حقوق مدنی 6، تهران، مجد.
ــــــــــــــ (1383)، آثار قراردادها و تعهدات، تهران، مجد.
عبدی‌پورفرد، إبراهیم و پرهیزگار، عبدالرضا (1394)، بررسی تطبیقی مبانی التزام به عقد با تأکید بر نظریه اعتماد. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 2 (4)، 67 ـ 92.
قاسمی حامد، عباس، خسروی فارسانی، علی و آقابابایی، فهیمه (1392)، خسارت تنبیهی در حقوق ایران، مجلة حقوقی دادگستری، 81، 161 ـ 187.
قسمتی تبریزی، علی (1394)، اصل جبران کامل زیان، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 7 (13)، 135 ـ 174.
کاتوزیان، ناصر (1380)، قواعد عمومی قراردادها، ج چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
ــــــــــــــ (1387)، قواعد عمومی قراردادها، ج پنجم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
ــــــــــــــ (1391)، مسئولیت مدنی، ج اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
موسویان، سید عباس و میثمی، حسین (1397)، سپردة تعاونی (امتیازی) به عنوان نسل دوم فعالیت‌های قرض‌الحسنه، اقتصاد اسلامی، 18 (71)، 67 ـ 98.
نجفی، محمدحسن (1394 ه.ق.)، جواهر الکلام، ج سی و هفتم، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
نعمت‌اللهی، اسماعیل (1400)، مطالعۀ تطبیقی هدف از پرداخت خسارت ناشی از نقض قرارداد، مطالعات حقوق تطبیقی، 12 (1)، 369 ـ 396.
آرای قضایی
دادنامة شمارة 9209970223100428، مورخ: 16/04/1392، شعبة 31 دادگاه تجدید نظر استان تهران.
دادنامة شمارة 00466، مورخ: 24/12/1392، شعبة سوم دادگاه عمومی کهریزک.
دادنامة شمارة 1064، مورخ: 28/11/1391، شعبة 36 دادگاه عمومی حقوقی تهران.
دادنامة شمارة 1313 مورخ: 07/11/1392، شعبة 180 دادگاه عمومی حقوقی تهران.
دادنامة شمارة 49، مورخ: 03/02/1392، شعبة 149، دادگاه عمومی حقوقی تهران.
دادنامة شمارة 775، مورخ: 30/06/1392، شعبة 120، دادگاه عمومی حقوقی تهران.
دادنامة شمارة 9009970228700740، مورخ: 07/08/1390، شعبة 27 دادگاه عمومی حقوقی مجتمع قضایی شهید بهشتی تهران.
دادنامة شمارة 9109970229500782، مورخ: 01/05/1391، شعبة 35 دادگاه عمومی حقوقی تهران.
دادنامة شمارة 9209970221001190، مورخ: 03/09/1392، شعبة 10 دادگاه تجدید نظر استان تهران.
دادنامة شمارة 9209970221200982، مورخ: 27/09/1392، شعبة 12 دادگاه تجدید نظر استان تهران.
دادنامة شمارة 9209970269400110، مورخ: 16/02/1392، شعبة 51 دادگاه تجدید نظر استان تهران.
دادنامة شمارة 9309970220700968، مورخ: 27/09/1393، شعبة 7 دادگاه تجدید نظر استان تهران.
دادنامة شمارة 9309970908500298، مورخ: 29/07/1393، شعبة 25 دیوان عالی کشور.
دادنامة شمارة 9409972130700281، مورخ: 27/03/1394، شعبة 62 دادگاه تجدید‌ نظر استان تهران.
AbdipourFard, E. & Parhizgar, A.R (2015), A Comparative Study of the Bases of Contractual Commitment with Emphesis on the theory of Reliance, Comparative Study on Islamic & Western Law, 2 (4), 67-92. (in Persian) https://doi.org/10.22091/csiw.2016.724
Ansari, Sh. M. (1989), Ketabol al-Makaseb, Vol. 5, Qom, Ansari Ansari Congress. (in Arabic)
 . Introduction: The Purposes of Contract Law. Valparaiso University Law Review, 17 (4), 613-626.
Katouzian, N. (2001), General Rules of Obligations, Vol. 4, Tehran, Enteshar Pub. (in Persian)
----------------. (2008). General Rules of Obligations, Vol. 5, Tehran, Enteshar Pub. (in Persian)
----------------. (2012). Civil Responsibility. Tehran: Enteshar Pub. Vol. 4. (in Persian)
Hosseini Maraqi, S. M. A. F. (1417 AH), Al-Anavin Al-Feqhiyyah, Vol. 2, Qom, Islamic Publications Office. (in Arabic)
McKendrick, E. (2012), Contract Law; Text, Cases, and Materials, Oxford,  Oxford University Press.
Musaviyan, S. A. & Meysami, H. (2018), Cooperative deposit (concession) as the second generation of Qarz al-Hasna Activities, Islamic Economy Quarterly, 18 (71), 67-98. (in Persian)
Najafi, M.H. (2015), Javaaher al-Kalaam, Vol. 37, Beirut, Daar Ehyaa al-Torath al-Arabi. (in Arabic)
Nematollahi, E. (2021), A Comparative Study of the Purpose of Awarding Damages for Breach of Contract, Comparative Law Review, 12 (1), 369-396. (in Persian). https://doi.org/10.22059/jcl.2020.306369.634042
Qasemi Hamed, A., Khosravi Farsani, A., & Aghababaei, F. (2012), Punitive Damages in Iranian law, Judicial Law Journal, 81, 187-161. (in Persian). https://doi.org/10.22075/feqh.2017.1943
Qesmati Tabrizi, A. (2015), Principle of Full Compensation, Feqh & Islamic Law Studies, 7 (13), 135-174. (in Persian). https://doi.org/10.22106/jlj.2013.10982.
Saidov, D. (2008), The Law of Damages in International Sales; The CISG and other International Instruments, Oxford and Portland, Oregon.
Shahidi, M. (2003), Civil Law 6, Tehran, Majd. (in Persian)
-------------. (2004), Effects of Contracts and Obligations, Tehran, Majd. (in Persian)
von Bar, Ch., Eric Clive, & Schulte-Nölke, H. (2009), Principles, Definitions and Model Rules of European Private Law; Draft Common Frame of Reference (DCFR), full edition, Munich.