ماهیت و مبنای مسئولیت مدنی ناشی از هوش مصنوعی در حقوق ایران و کشورهای اتحادیة اروپا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حقوق خصوصی و اسلامی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

هدف: امروزه گسترش فناوری‏های نوین و به‏تبع چالش‏های حقوقی آن‏ها سازگارسازی مقررات با این حوزه را می‏طلبد. از جملة این موارد فناوری هوش مصنوعی است. انتخاب سازکار مشخص و منسجم مسئولیت مدنی برای هوش مصنوعی به ‏لحاظ اجتماعی و اقتصادی حائز اهمیت است. قوانین ملی رویکردهای متفاوتی برای سازگاری با چالش‏های هوش مصنوعی دارند. در خصوص مبنای مسئولیت هوش مصنوعی، به‏ طور کلی در اغلب مقررات کشورهای اروپایی مسئولیت مبتنی ‏بر تقصیر به مثابة اصل پیش‏بینی شده ‏است.
روش پژوهش: به صورت توصیفی‌ـ تحلیلی از طریق تحلیل مواد مربوطه و روش تحلیل حقوقی با مطالعة تطبیقی در مقررات کشورهای اروپایی است.
نتیجه‌گیری: مطالعة تطبیقی نشان می‏دهد که مسئولیت محض به ‏طور استثنایی برای چهار دسته مسئولیت ویژه، منطبق با هوش مصنوعی، مطرح می‏شود. با توجه به تصویب‏نامة اخیر پارلمان اروپا، که به صورت پیشنهاد به کمیسیون اروپا ارائه شده ‏است، برای اپراتورهای سیستم هوش مصنوعی پرخطر مسئولیت محض و در صورت تعددْ مسئولیت تضامنی و مشترک پیش‏بینی و برای سایر سیستم‏های هوش مصنوعی مسئولیت مبتنی ‏بر تقصیر به منزلة مبنا شناسایی شده است. در حقوق ایران، مسئولیت هوش مصنوعی با ماهیت مسئولیت ویژه ناشی از فعل غیر و بر مبنای استناد عرفی قابل تبیین است و در فرض تعدد مسئولانْ مسئولیت اشتراکی توجیه می‏شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Nature and Basis of Civil Liability Arising from Artificial Intelligence in Iranian and EU Members’ Laws

نویسنده [English]

  • Haniyeh Zakerinia
Private and Islamic Law Department, Faculty of Law and Political Sciences, Shiraz University,Shiraz, Iran
چکیده [English]

Objective: Nowadays, it is necessary to adapt regulations to the challenges of new technology. Liability policies have substantial economic and social impacts. Therefore, choosing a clear and coherent civil liability regime for artificial intelligence will be very crucial. National rules are divergent and provide varying degrees of flexibility to adjust to the challenges of AI. Fault-based liability is a general presumption in most European legal systems.
Methodology: It is descriptive-analytical through the analysis of relevant materials and legal analysis methods with comparative study in European documents.
Conclusions: The comparative analysis to choose the basis liability for AI has focused on the four general groups of situations commonly covered in national law by strict liability provisions. According to a recent European Parliament resolution submitted to the European Commission as a proposal, it has been provided a strict liability for the operator of the "high-risk" AI system. Where multiple operators are involved, they should be jointly and severally liable. Other AI systems would be subject to a fault-based liability regime. In Iranian law, the AI liability can be explained as the liability for the acts of others based on customary citation. When there are several responsible, the shared responsibility is justifiable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Artificial Intelligence
  • Fault-based liability
  • strict liability
  • "high-risk" AI systems
  • European Union (EU)
احمدزادة بزاز، سید عبدالمطب و مهریار، محمد (1396). مطالعة تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از مالکیت بر اشیا و عوامل رفع آن در حقوق ایران و مصر. حقوق تطبیقی، ج 13، ش 2 (پیاپی 108)، 73 ـ 88.
امینی، منصور؛ عظیم‌نسب راینی، احمدرضا و کاظمی آذر، شهریار (۱٣٩٨). تحلیل فقهی مبانی مسئولیت مدنی سازمان‌های ناظر بر ایمنی محصولات ناشی از ظهور فناوری‌های نوین، فقه، س 26، ش 1 (پیاپی ٩٧)، 81 ـ 102.
تخشید، زهرا (1400). مقدمه‏ای بر چالش‏های هوش مصنوعی در حوزة مسئولیت مدنی. حقوق خصوصی، د ۱٨، ش 1، 227 ـ 250.
حکمت‏نیا، محمود؛ محمدی، مرتضی و واثقی، محسن (1398). مسئولیت مدنی ناشی از تولید ربات‏های مبتنی بر هوش مصنوعی خودمختار. حقوق اسلامی، س 15، ش 60، 231 ـ 255.
رجبی، عبدالله (1398). ضمان در هوش مصنوعی. مطالعات حقوق تطبیقی، د 10، ش 2، 449 ـ 466.
کاتوزیان، ناصر (1382). الزام‏های خارج از قرارداد. چ 7. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـــــــــــــ (1384). مسئولیت ناشی از عیب تولید. چ 2. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گندم‏کار، رضاحسین؛ صالحی مازندرانی، محمد و حمیدی، محمدمهدی (1400). بررسی تطبیقی امکان وجود شخصیت حقوقی برای سامانه‏های هوشمند در فقه امامیه، حقوق ایران، و حقوق غرب. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، س 8، ش 4، 235 ـ 266.
ملک‏زاده، سارا (1397). بررسی تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از هوش مصنوعی در نظام حقوقی ایران و کامن‏لا. پایان‏نامة کارشناسیارشد. استاد راهنما: سید محمدمهدی قبولی درافشان. دانشگاه فردوسی مشهد.
مهتاب‌پور، محمدکاظم (۱۴۰۰). مبنای مسئولیت مدنی ارائه‌دهندگان خدمات حرفه‌ای در فقه اسلامی و حقوق ایران با مطالعة تطبیقی نظام‌های حقوقی فرانسه و کامن‌لا. دادگستری، د ٨۵، ش ۱۱۵، 285 ـ 306.
ولی‏پور، علی و اسماعیلی، محسن (1400). امکان‏سنجی مسئولیت مدنی هوش مصنوعی عمومی ناشی از ایجاد ضرر در حقوق مدنی. اندیشة حقوقی، س 2، ش 6، 1 ـ 16.
Ahmadzadeh Bazzaz, A. & Mehryar, M. (2018). Civil Liability Arising from Property Ownership and Causes Excluding It: A Comparative Study on Iranian and Egyptian Law. The Journal of Comparative Law, Vol. 13, No. 2(108), 73-88. (in Persian)
Acosta, R. (2012). Artificial Intelligence And Authorship Rights. Harvard Journal of Law And Technology: Feb. 17. https://Jolt.Law.Harvard.Edu/Digest/Artificial-Intelligence-And-Authorship-Rights.
Amini, M., Azim-Nesab Raini, A.R., & Kazemi Azar, Sh. (2018). Jurisprudential Analysis Of The Foundations Of Civil Liability Of Organizations Overseeing Product Safety Due To The Emergence Of New Technologies. Jurisprudence Quarterly, 26th year, No. 1 (series 97), 81-102. (in Persian)
Bar, Ch.v. & Drobnig, U. (2004). The Interaction of Contract Law and Tort and Property Law in Europe: A Comparative Study. European Law pub.
Barfield, W. (2018). Liability for Autonomous and Artificially Intelligent Robots. Paladyn, Journal of Behavioral Robotics, 9, 193-203.
Beck, S. (2016). The Problem of Ascribing Legal Responsibility in the Case Of Robotics. AI & Society Journal, 31(4), 473-481.
Bertolini, A. (2020). Artificial Intelligence and Civil Liability. Policy Department for Citizens' Rights and Constitutional Affairs, Directorate-General for Internal Policies, European Parliament, PE 621.926.
Čerka, P., Grigienė, J., & Sirbikytė, G. (2015). Liability for damages caused by artificial intelligence. Computer Law & Security Review, 31(3), 376-389.
Chagal-Feferkorn, Karni (January 2, 2018). The Reasonable Algorithm Journal of Law, Technology and Policy, Forthcoming, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3095436.
Chagal-Feferkorn, Karni (April 17, 2020). How Can I Tell If My Algorithm Was Reasonable? Michigan Telecommunications and Technology Law Review, Forthcoming, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3578399.
Comandé, Giovanni (2018). “Multilayered (Accountable) Liability for Artificial Intelligence”; Münster Colloquium On EU Law And the Digital Economy, No. 2.
Décret n° 2005-1466 du 28 novembre 2005 sur l'indemnisation des victimes de catastrophes technologiques et modifiant le code des assurances.
Delvaux, M. (2016). Draft Report with recommendations to the Commission on Civil Law Rules on Robotics. European Parliament Committee on Legal Affairs Report 2015/2103 (INL).
European Parliament, Resolution on Civil Law Rules on Robotics, P8_TA(2017) 0051:16February2017.
European Parliament Resolution of 20 October 2020 with recommendations to the Commission on a civil liability regime for artificial intelligence (2020/2014(INL)).
Evas, Tatjana (2020). Civil liability regime for artificial intelligence: European added value assessment, European Added Value Unit: sep 2020.
European Parliament 2017 resolution.
Gandomkar, R., Salehimazandarani, M., & Hamidi, M.M. (2021). A Comparative Study of the Possibility of the Existence of Legal Personality for Intelligent Systems in Islamic Jurisprudence, Iranian law and Law of the West. Comparative Study on Islamic and Western Law, 8th year, No. 4, 235-266. (in Persian)
Harpwood, V. (2009). Modern tort law. 7th ed. London & New York: Routledge-Cavendish.
Hekmatnia, M., Mohammadi, M., & Vaseghi, M. (2019). Civil liability arising from the production of robots based on autonomous artificial intelligence. Islamic Law, No. 60, 231-255. (in Persian)
Jansen, N. (2010). The Concept of Non-Contractual Obligations: Rethinking the Divisions of Tort, Unjustified Enrichment, and Contract Law. Journal of European Tort Law, Vol. 1.
Johnson-Laird, A. (1990). Neural Networks: The Next Intellectual Property Nightmare?. The Computer Lawyer, Vol. 7, 7-16.
Kakania, V., Nguyenb, V. H., Kumarc, B. P., & Kima, H. (2020). A critical review on computer vision and artificial intelligence infood industry. Journal of Agriculture and Food Research.
Katuzian, N. (2005). Liability for production failure. Tehran: UT pub. (in Persian)
--------------- (2003). Non-contractual obligations. Tehran: UT pub. (in Persian)
Kelley, R., Schaerer, E., Gomez, M., & Nicolescu, M. (2010). Liability in robotics: an international perspective on robots as animals. Advanced Robotics, 24(13).
Kelley, R., Schaerer, E., & Gomez, M. (2016). Liability in Robotics: An International Perspective on Robots as Animals. Nevada: University of Nevada.
Law No. 2003-699 of 30 July 2003 concerning the prevention of technological and natural risks and compensation for damage.
Mackie, T. (2018). Proving Liability for highly and fully automated Vehicle Accidents in Australia. Computer Law & Security Law, 34, 1314-1332.
McGuire, B. & Smith, Ch. (2006). The History of Artificial Intelligence. University of Washington, Gary Yang Japan's Fifth Generation Computer System project.
Mehtabpour, M.K. (2021). The Basis Of Civil Liability Of Professional Service Providers In Islamic Jurisprudence And Iranian Law With A Comparative Study Of French And Common Law Legal Systems. Judicial Law Journal, Vol. 85, No. 115. (in Persian)
Malekzadeh, S. (2018). A Comparative Study of Civil Liability Due to Artificial Intelligence in the Iranian and CommonLaw Legal System. M.Sc Thesis. Supervised by S.M.M. Ghabooli Dorafshan. Ferdowsi University of Mashhad. (in Persian)
Rajabi, A. (2019). Liability of Artificial Intelligence; the Reflection of Developments in the Liability Rules. The Journal of Comparative Law, University of Tehran, 10(2), 449-466. (in Persian)
Reese, Hope (2017), Understanding the Differences Between AI, Machine Learning, and Deep Learning, techrepublic.
Solove, D. J. & Citron, D. K. (2021). Standing and Privacy Harms: A Critique of TransUnion v. Ramirez, 101 B.U. L. Rev. Online 62, available at: https://www.bu.edu/bulawreview/2021/07/21/standing-and-privacy-harms-a-critique-of-transunion-v-ramirez/
Surden, H. (2019). Artificial Intelligence and Law: An Overview. Georgia State University Law Review.
Takhshid, Z. (2021). An Introduction to the Challenges of Artificial Intelligence in the Field of Civil Responsibility. Private Law, Vol. 18, No. 1, 227-250  (in Persian)
Tripathi, S. (2018). Artificial Intelligence and Intellectual Property. Law Christ University Law Journal, Vol. 7 No. 1.
Turing, A. M. (1950). Computing Machinery and Intelligence. University of Oxford: MIND 236, 433–460.
Valipour, A. & Esmaeili, M. (2021). Feasibility study of civil liability of artificial general intelligence due to damage in civil law. The Journal of Legal Thought, Vol. 2, Issue 6, 1-16. (in Persian)