ملکیت و منفعت طبیعی پول نظریه‌ای برای اصلاح نظام بانکداری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق، دانشگاه مفید، قم، ایران

10.22059/jolt.2024.371900.1007273

چکیده

ارمغان قانون عملیات بانکیِ بدون ربا مصوب 10/06/1362 چیزی جز معاملات صوری برای بانکداری نبود. طراحان این قانون بدون درک ماهیت بانکداری ساختاری را بنا نهادند که بانک برای کسب سود به ‏عنوان یک تاجر همچون بنگاه‌دار عمل کند؛ ساختاری که مغایر با کارکرد و تخصص بانکداری است. چنین ساختاری ریشه در دیدگاهی دارد که تمایزی میان «منفعت طبیعی پول» و «ربا» قائل نیست. در این نوشتار این دیدگاه مورد ارزیابی قرار می‏گیرد و اثبات می‏شود که در ظرف زمان حسب سیر طبیعی امور به پول منفعت تعلق می‏گیرد؛ «منفعتی» که متمایز از «ربا» و «کاهش قدرت خرید پول» است. بنابراین وجوه سپرده‏گذار به بانک تملیک و بانک «مالک» وجوه سپرده‌شده می‏شود و بانک‏ها می‏توانند بدون اینکه خود را درگیر عقود بدون محتوا کنند مبتنی بر قراردادِ سپرده‏گذاری منفعت پول را به سپرده‏گذار پرداخت و مبتنی بر قراردادِ وام اصل و منفعت پول را از گیرندة تسهیلات دریافت کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ownership and Natural Benefit of Money: A Theory to Reform the Banking System

نویسنده [English]

  • Mostafa Karbalaei Aghazadeh
Department of Private Law, Law School, Mofid University, Qom, Iran
چکیده [English]

Resulting law on Banking Operations without Usury, approved on 10/06/1362, was not part of formal transactions for banking. The designers of this law, without understanding the nature of banking, built a structure where the bank acts as a businessman to earn profit. A structure that is contrary to the function and expertise of banking. Such a structure is rooted in a view that does not distinguish between "natural interest of money" and "usury". In this article, this point of view is evaluated, and it is proved that money is assigned to that benefit in the course of time according to the natural course of affairs; "Benefit" that is different from "usury" and "decreasing the purchasing power of money". Therefore, the depositor's money is deposited to the acquiring bank and the "owner" bank of the deposited funds, and the banks can pay the interest of the money to the depositor without involving themselves in contentless contracts based on the deposit agreement. Based on the loan contract, they can receive the principal and interest from the recipient of the facility.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cumulative money creation
  • Deposit contract
  • Individual money creation
  • Moneys intermediary
  • Loan contract
السان، مصطفی (1389). حقوق بانکی. تهران: سمت.
امامی، سید حسن (1375). حقوق مدنی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه. ج 2.
توتونچیان، ایرج (1379). پول و بانکداری اسلامی و مقایسۀ آن با نظام سرمایه‌داری. تهران: توانگران.
توسلی، محمداسماعیل (1391). تحلیل ماهیت پول.  اقتصاد اسلامی، 12(48)، 107 ـ 130.
جعفری، امین (1399). حقوق بانکی. تهران: شرکت سهامی انتشار. ج 1.
حسینی دولت‌آبادی، سید مهدی (1395). ماهیت بانک و دلالت‌های آن برای مطالعات بانکداری اسلامی. مطالعات اقتصاد اسلامی، 8(2)، 173 ـ 198.
حسینی، سید امرالله (1397). جبران خسارت ناشی از عدم‌النفع ناشی از تأخیر تأدیه در نظام بانکی.. فقه، 29 (94)، 33 - 62.
خوش‌نقش، هادی (1400). خَلق پول از دیدگاه امامیه و با نگاهی به قوانین موضوعه. جستارهای فقهی و اصولی، 22(7)، 59 ـ 96.
دریایی، رضا و کربلایی‌آقازاده، مصطفی (1393). ماهیت حقوقی سپرده‌گذاری نزد بانک‌ها. مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، 6(2)، 33 ـ 71.
رمون‌‌بار (1367). اقتصاد سیاسی. مترجم: منوچهر فرهنگ. تهران: سروش. ج 1.
روحانی، سید علی و بنی‌طبا، سید مهدی (1401). ارزیابی سازگاری قوانین و مقررات بانکداری بدون ربا با ماهیت بانک و امکان‌سنجی ایجاد سازگاری. اقتصاد اسلامی، 85(22)، 97 ـ 135.
سلطانی، محمد (1393). حقوق بانکی. تهران: میزان.
شریعتی‌نسب، صادق (1398). اهلیت شخص حقوقی در قراردادهای مجانی. مطالعات حقوق خصوصی، 49(4)، 677 ـ 695.
شهبازی، محمدحسین (1385). مبانی لزوم و جواز اعمال حقوقی. تهران: مؤلف.
صفار، محمدجواد (1395). شخصیت حقوقی. تهران: بهنامی.
عادل، مرتضی (1380). توافق بر خسارت در قراردادها. مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، 53(0)، 77 ـ 112.
غنی‌نژاد، موسی (1376). تفاوت ربا و بهرۀ بانکى. نقد و نظر، 3(12)، 314 ـ 327.
فرزین‌وش، اسدالله و ندری، کامران (1381). ربا، بهرۀ قراردادی و بهرۀ طبیعی (نقد مفهوم بهره در نظریات اقتصادی متفکرین مسلمان). تحقیقات اقتصادی، 37(60)، 149 ـ 185.
کاتوزیان، ناصر (1383). قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار. ج 1 و 3.
ــــــــــــــ (1380). قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار. ج 4.
ــــــــــــــ (1382). عقود معین. تهران: شرکت سهامی انتشار. ج 4.
کاشانی، محمود (1384). نارسایی‌های حقوقی بانکداری در ایران. تحقیقات حقوقی، 8(42)، 11 ـ 68.
ــــــــــــــــ (1388). قراردادهای ویژه. تهران: میزان.
ــــــــــــــــ (1402). طرح بانکداری برای نسخ قانون پولی و بانکی کشور. مطالعات حقوق خصوصی، 53(1)، 93 ـ 116.
کاویانی، کوروش (1387). حقوق اسناد تجارتی. تهران: میزان.
کمیجانی، اکبر؛ ابریشمی، حمید و روحانی، سید علی (1397). ماهیت بانک و فرایند خلق پول بانکی؛ نقد دیدگاه‌های رایج و دلالت‌ها. جستارهای اقتصادی ایران، 15(29)، 1 ـ 30.
محقق‌داماد، سید مصطفی و رضایی‌نژاد، همایون (1398). تأخیر در اجرای تعهد پولی و آثار آن (تحلیل حقوق موضوعه و نقد رویة قضایی). پژوهش حقوق خصوصی، 7(26)، 271 ـ 300.
محقق‌داماد، سید مصطفی و مدنی بجستانی، سید مجتبی (1402). توافقات قراردادی در عملیات بانکی بدون ربا با توجه به نظریۀ ضمان پول. آموزه‌های فقه مدنی، 15(27)، 286 ـ 316.
معرفت، محمدهادی (1379). مبانى حرام بودن ربا و مسئلة بانک. فقه، 7(25-26)، 126 ـ 152.
موسوی خمینی، سید روح‌اللّه (1421ق). کتاب البیع (للإمام الخمینی). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره. ج 1.
موسوی خویی، سید ابو القاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه (المکاسب). بی‌نا. ج 2.
موسویان، سید عباس (1385). بانکداری بدون ربا از نگاه شهید صدر. اقتصاد اسلامی، 6(21)، 70 ـ 102.
ــــــــــــــــــــ (1386). نظریه‌های ربا و بهره. اقتصاد اسلامی، 7(27)، 67 ـ 100.
موسویان، سید عباس و میثمی، حسین (1393). نقد و بررسی دیدگاه‌های جدید پیرامون بهره و ربا بانکی. تحقیقات مالی اسلامی، 3(2)، 4 ـ 34.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1397). بانکداری اسلامی (1): مبانی نظری- تجارب عملی. تهران: پژوهشکدۀ پولی و بانکی.
مولودی، محمد و حمزه‌هویدا، مهدی (1401). تحلیل کارکردگرایانه «تشریفات» در دادرسی مدنی. مطالعات حقوق خصوصی، 4(52)، 781 ـ 798.
نجفی ایروانی، علی بن عبدالحسین (1406 ق). حاشیة المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ج 1.
ندری، کامران (1399). دوباره‌خوانی رابطۀ بهره و ربا. مطالعات و سیاست‌های اقتصادی، 7(1)، 281 ـ 300.
هاشمی شاهرودى، سید محمود (1417 ق). مقالات فقهیه. بیروت ـ لبنان: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیه.
Adel, M. (2001). Agreement on damages in contracts. Journal of Faculty of Law and Political Science, 53(0), 77-112. (in Persian)
Alsan, M. (2010). Banking rights. Tehran: Samt Publications. (in Persian)
Daryai, R. & Karbalaei-Aghazadeh, M. (2013). Legal nature of deposits in Banks. Journal of Legal Studies of Shiraz University, 6(2), 71-33. (in Persian)
Emami, S. H. (1996). Civil Rights. Tehran: Islamic Book Publishing. Vol. 2. (in Persian)
Farzin-Vash, A. & Nederi, K. (2011). Usury, contractual interest and natural interest (criticism of the concept of interest in the economic theories of Muslim thinkers). Journal of Economic Research, 37(60), 149-185. (in Persian)
Ghaninejad, M. (1997). The difference between usury and bank interest. Review, 3(12), 314-327. (in Persian)
Hashemi Shahroudi, S. M. (1996). Jurisprudential articles. Beirut - Lebanon: Al Ghadir Center for Islamic Studies. (in Arabic)
Hosseini Dolatabadi, S. M. (2015). The Nature of Bank and its Implications for Islamic Banking Studies. Islamic Economics Studies, 8(2), 173-198. (in Persian)
Hosseini, S. A. (2017). Compensation of Loss of Prospective Profits Caused by Payment Delay in the Banking System. Figh, 29(94), 62-33. (in Persian)
Jafari, A. (2020). Banking rights. Tehran: Publishing Company. Vol. 1. (in Persian)
Kamijani, A., Abrishmi, H., & Rouhani, S. A. (2017). The nature of the bank and the process of creating bank money; Criticism of common views and implications. Iranian economic essays, 15(29), 1-30. (in Persian)
Kashani, M. (2005). Legal deficiencies of banking in Iran. Journal of Legal Research, 8(42), 11-68. (in Persian)
-------------. (2009). Special Contracts. Tehran: Mizan Publishing. (in Persian)
-------------. (2023). Banking Draft for Abrogation of the Monetary and Banking Law of Iran. Private Law Studies Quarterly, 53(1), 93-111. (in Persian)
Katouzian, N. (2004). General rules of contracts. Tehran: Publishing Co. in collaboration with Bahman Barna. Vol. 1 & 3. (in Persian)
----------------- (2001). General rules of contracts. Tehran: Publishing Co. in collaboration with Bahman Barna. Vol. 4. (in Persian)
----------------- (2003). Certain contracts. Tehran: Publishing Company. Vol. 4. (in Persian)
Kaviani, K. (2007). Commercial document rights. Tehran: Mizan Publishing. (in Persian)
Khosh-Naqsh, H. (2021). An investigation into money creation from the perspective of Jaʿfari jurisprudence and statutory laws, Justarha- ye Fighi va Usuli, 22(7), 59-96. (in Persian)
Marafet, M.H. (2000). The basics of usury being forbidden and the issue of the bank. Fiqh Scientific-Research Quarterly, 7(25-26), 126-152. (in Persian)
Mohaghegh-Damad, S. M. & Madani Bejstani, S. M. (1402). Contractual Agreements in Banking Operations Without Usury According to the Theory of the Liability of Money. Teachings of civil jurisprudence, 15(27), 286-316. (in Persian)
Mohaghegh-Damad, S. M. & Rezainejad, H. (2018). Delay in satisfaction of monetary obligations and its consequences (statute law analysis and jurisprudence case law review). Private Law Research, 7(26), 271-300. (in Persian)
Molodi, M. & Hamza-Hoyda, M. (1401). Functional analysis of formalities in civil ‎procedure. Private Law Studies Quarterly, 4(52), 781-798. (in Persian)
Mousavi Khoei, S. A.Q. (n.d.). Misbah Al-Fiqahah (Al-Makasab). No publisher. Vol. 2. (in Arabic)
Mousavi Khomeini, S. R. (2000). Kitab al-Ba'i (by Imam Al-Khomeini). Tehran: Institute for editing and publishing the works of Imam Khomeini, Quds Serh. Vol. 1. (in Arabic)
Mousaviyan, S. A. (2015). Interest-free banking from the point of view of Shahid Sadr. Islamic Economy, 6(21), 70-102. (in Persian)
--------------------- (2016). Theories of usury and interest. Islamic economy, 7(27), 67-100. (in Persian)
Mousaviyan, S. A. & Maithami, H. (2014). Criticizing Some Misunderstanding about the Prohibition of Riba in Islamic Banking. Islamic financial research, 3(2), 4-34. (in Persian)
--------------------------------------------- (2017). Islamic banking (1): theoretical foundations - practical experiences. Tehran: Research Institute of Money and Banking. (in Persian)
Nedri, K. (2019). Revisiting the Riba and Interest Connection. Economic studies and policies, 7(1), 281-300. (in Persian)
Najafi Irvani, A. A.H. (1985). Margent of Al Makasab. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. Vol. 1. (in Arabic)
Ramon-Bar (1988). Political economy. translator: Manuchehr Farhang. Tehran: Soroush Publications. Vol. 1. (in Persian)
Rouhani, S. A. & Bani-Taba, S. M. (2022). Assessing the Compatibility between Usury Free Banking Laws and Regulations and the Nature of Modern Banks. Eghtesad Islamic. 85(22), 97-135. (in Persian)
Safar, M.J. (2015). Legal personality. Tehran: Behnami Publications. (in Persian)
Shahbazi, M.H. (2006). Basics of necessity and permissibility of legal acts. Tehran: Author. (in Persian)
Shariati-Nesab, S. (2018). Legal Person’s Capacity In Gratuitous Contract. Private Law Studies Quarterly, 49(4), 677-695. (in Persian)
Soltani, M. (2014). Banking rights. Tehran: Mizan Publications. (in Persian)
Tausli, M.I. (2011). Analysis of the nature of money. Islamic economy, 12(48), 107-130. (in Persian)
Totunchian, I. (2000). Islamic money and banking and its comparison with the capitalist system. Tehran: Tawangaran Publishing House. (in Persian)