امکان رجوع واهب از هبه به نوادگان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه حقوق، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

در عقد هبه اصل بر این است که واهب می‎تواند به عین موهوبه رجوع کرده و آن را تملک کند. این اصل استثنائاتی دارد. یکی از موارد استثنا «هبة به اولاد» است که مطابق با بند 1 مادة 803 قانون مدنی غیرقابل رجوع به شمار می‎رود. اکثر نویسندگان حقوق مدنی معتقدند حکم هبة به اولاد شامل نوادگان هم می‎شود، بنابراین، واهب نمی‎تواند از هبة به «اولادِ اولاد» خویش رجوع کند. بررسی خاستگاه بند 1 مادة 803 در فقه، یعنی مبحث «هبة به ارحام» نشان می‌دهد وفق نظر مشهور فقیهان، واهب نمی‎تواند از هبة به همة «ارحام نسبی» خویش رجوع کند. براساس این دیدگاه، هبة به نوادگان نسبی رجوع‌ناپذیر و هبة به نوادگان رضاعی رجوع‌پذیر است، در عین حال، خاطر نشان می‎کند آنچه مورد اجماع فقیهان است، منحصراً رجوع‌ناپذیری هبة به پدر، مادر و اولاد واهب است. بنابراین، به نظر می‎رسد قانون‌گذار برای عمل به اصل و پرهیز از توسعة استثنا، به قدر متیقن یعنی نظر اجماعی فقها، اکتفا کرده است و از این رو، نمی‎توان مانند اکثر مؤلفان هبة به نواده را نیز مشمول مقررة مزبور دانست. بنابراین، هبة به نوادگان نسبی و نوادگان رضاعی رجوع‌پذیر است.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of possibility of donor’s revocation of donation to grandchildren

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad sadegh Tabatabaei 1
  • Darioush Keyvani Hafshejani 2
1 Associate Professor, Department of Law, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 PH.D Student of Private Law, University of Isfahan , Isfahan, Iran
چکیده [English]

In donation contract, the principle is that donor can refer to given property and to take its possession. This principle has some exceptions. One of these exceptions is “donation to children”, which is irrevocable in accordance with the first paragraph of article 803 of civil law. Most of the civil law’s writers believe that judgment about donation to children include the donation to grandchildren, therefore donor cannot revoke of donation to his grandchildren. Study of origin of the first paragraph of article 803 in jurisprudence, in the subject of “donation to relatives”, shows that conforming to the well-known opinion of jurisprudents, donor cannot revoke of donation to all of his “relatives by blood”. On the basis of this view, donation to the bloody grandchildren is irrevocable and donation to foster grandchildren is revocable. Furthermore; remembers that what is in the consensus of jurisprudents, is exclusively the irrevocability of donation to father, mother and donor’s children. So it seems that in order to adherence to the principle and abstaining from extension of exception, legislative has contended to the certain level-consensual opinion of jurisprudents-so we cannot follow the most writers and say that the mentioned provision include the donation to grandchildren. Therefore, donation to bloody grandchildren and foster grandchildren is revocable.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Article 803 of civil law
  • donation
  • revocation
  • Children
  • Grandchildren
. ابن ابی عقیل (1413). حیاه ابن ابی عقیل و فقهه. گردآورنده شیخ علی کورانی، چاپ اول، قم: مرکز معجم فقهی.
2. ابن براج، قاضی عبدالعزیز (1406). المهذب، جلد دوم، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
3. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب. جلد دوازدهم، چاپ سوم، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
4. اصفهانی، سید ابوالحسن (1422). وسیله النجاه. چاپ اول، قم: مؤسسة نشر و تنظیم آثار امام خمینی (ره)
5. الشریف، محمدمهدی (1392). منطق حقوق. چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار
6. موسوی خمینی، سید روح‌الله (بی‎تا). تحریر الوسیله. جلد دوم، چاپ اول، قم: مؤسسة مطبوعات دارالعلم.
7. اکبرپور، مجید، محبی، ابوالفضل و نظری، خدیجه (1390). بررسی تعهدات طبیعی در حقوق ایران؛ با رویکرد حقوقی و تحلیل اقتصادی. مجلة حقوقی دادگستری. شمارة 76، صفحات 208 – 185.
8. امامی، سید حسن (1379). حقوق مدنی. جلدهای اول و دوم، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
9. انصاری، مرتضی (1415). کتاب‌المکاسب، جلد سوم، چاپ اول، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری
10. انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی (1388). دانش‌نامة حقوق خصوصی. جلد سوم، چاپ اول، تهران: انتشارات جنگل.
11. بروجردی عبده، محمد (1380). حقوق مدنی. چاپ اول، تهران، انتشارات مجد
12- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). الفارق (دائره‌المعارف عمومی حقوق). جلد پنجم، چاپ اول، تهران: کتابخانة گنج دانش
13. جمعی از پژوهشگران (1423). موسوعه الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت. زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، جلد نهم، چاپ اول، تهران: مؤسسة دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام.
14. حسینی شیرازی، سید محمد (بی‎تا). ایصال الطالب الی المکاسب. جلد یازدهم، چاپ اول، تهران: منشورات اعلمی.
15. حصکفی، علاء‌الدین (2002). الدر المختار فی شرح تنویر الابصار و جامع البحار. چاپ اول، دار الکتب العلمیه
16. ره‌پیک، حسن (1387). حقوق مدنی عقود معین 2. چاپ اول، تهران: انتشارات خرسندی.
17. زحیلی، محمدمصطفی (1427). القواعد الفقهیه و تطبیقاتها فی المذاهب الاربعه. جلد اول، چاپ اول، دمشق: دارالفکر.
18. زحیلی، وهبه (بی‎تا). الفقه الاسلامی و ادلته. جلد پنجم، چاپ چهارم، دمشق: دارالفکر.
19. زرکشی، ابوعبدالله (1414). البحر المحیط فی اصول الفقه. جلد دوم، چاپ اول، دار الکتبی
20. سرخسی، محمد بن احمد بن ابی سهل (1414). المبسوط. جلد دوازدهم، بیروت: دارالمعرفه.
21. سعدی، ابوجیب (1408). القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا. چاپ دوم، دمشق: دارالفکر.
22. سغدی، ابوالحسن علی بن حسین (1404). النتف فی الفتاوی. جلد اول، چاپ دوم، عَمان – بیروت: دارالفرقان – مؤسسۀ الرساله.
23. سیستانی، سید علی (1417). منهاج الصالحین. جلد دوم، چاپ پنجم، قم: دفتر حضرت آیت‌الله سیستانی.
24. شهید اول، محمد بن مکی (بی‎تا). القواعد و الفوائد. جلد دوم، چاپ اول، قم: کتاب‌فروشی مفید.
25. شهید ثانی، زین‌الدین (1413). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. جلد ششم، چاپ اول، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
26. شیخ صدوق، محمدبن علی (1376). الأمالی. چاپ ششم، تهران: کتابچی.
27. شیخ طوسی، محمد (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. جلد سوم، چاپ سوم، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه
28. شیخ طوسی، محمد (بی‎تا). التبیان فی تفسیر القرآن. جلد ششم، چاپ اول، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
29. طاهری، حبیب‌الله (1375). حقوق مدنی (7-6). چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
30. عدل، مصطفی (منصورالسلطنه) (1373). حقوق مدنی. قزوین: بحرالعلوم.
31. جمعی از مؤلفان (بی‎تا). الموسوعه الفقهیه الکویتیه، جلد چهل و چهارم، طبع الوزاره
32. علامه حلی، حسن (1388 هـ ق). تذکره الفقهاء. چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام.
33. علامه حلی، حسن (1425). نهایه الوصول الی علم الاصول. جلد چهارم، چاپ اول، قم: مؤسسة الامام الصادق علیه‌السلام.
34. علامه طباطبایی، سید محمدحسین (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. جلد شانزدهم، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
35. عمید، موسی (1342). هبه و وصیت در حقوق مدنی ایران. تهران: کتاب‌فروشی گنج دانش.
36. فاضل لنکرانی، محمد (1425). تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله (المضاربه ... الهبه). چاپ اول، قم: مرکز فقه ائمه اطهار علیهم‌السلام.
37. فخررازی، محمد (1420). مفاتیح الغیب. جلد نوزدهم، چاپ سوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
38. کاتوزیان، ناصر (1380). حقوق مدنی عطایا. چاپ دوم، تهران: کتاب‌فروشی گنج دانش.
39. کاشف‌الغطاء، حسن (1422). انوار الفقاهه کتاب الهبه. چاپ اول، نجف اشرف: مؤسسه کاشف‌الغطاء.
40. کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی، جلد هفتم، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
41. کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین (1416). اصباح الشیعه بمصباح الشریعه. چاپ اول، قم، مؤسسة امام صادق علیه‌السلام.
42. گلپایگانی، سید محمدرضا (1413). هدایه العباد. جلد دوم، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
43. محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. جلد دوم، چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
44. محقق خراسانی، محمدکاظم (1413). کتاب فی الوقف. چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
45. محقق سبزواری، محمدباقر (1423). کفایه الاحکام. جلد دوم، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
46. مصطفوی، سید محمدکاظم (1421). مائه قاعدة فقهیه. چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
47. مغربی، ابوحنیفه نعمان بن محمد (1385هـ ق). دعائم الاسلام. جلد دوم، چاپ دوم، قم: مؤسسة آل‎البیت علیهم‌السلام.
48. موصلی، عبدالله (1426). الاختیار لتعلیل المختار، جلد سوم، چاپ سوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
49. میدانی، عبدالغنی (بی‎تا). اللباب فی شرح الکتاب، جلد دوم، بیروت: المکتبه العلمیه.
50. میرخلیلی، سید احمد، عزیزالهی، حجت، فرزانه و شاره، معین (1394). حکم ممنوعیت رجوع از هبه به خویشاوندان در فقه امامیه. حقوق اسلامی، سال 12، شمارة 46، صفحات 137-111.
51. کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1359هـ ق). تحریر المجله. جلد دوم، چاپ اول، نجف اشرف: المکتبه المرتضویه.
52. نجفی، محمدحسن (1404). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. جلد بیست‌وهشتم، چاپ هفتم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
53. نسفی، ابوالبرکات (2011). کنز الدقائق. چاپ اول، دارالبشائر الاسلامیه – دارالسراج
54. Étienne, R.et Hervé, S. (2007). Transmission du patrimoine: testament, donation, autres mécanismes, Delmas. 15e éd., Paris: Dalloz