مبانی استرداد مبتنی بر خطا در کامن‌لا و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 استادیار، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانشیار، گروه حقوق خصوصی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

امروزه در حوزة حقوق خصوصی رویکرد غالب نظام‌های حقوقی در مواجهه با نقض قانون یا نقض تعهدات قراردادی اعطای تضمین‏های مدنی و جبران خسارت زیان‌دیده به میزان ضرر وارده بر اوست. با این حال، در مواردی زیان‌دیده خواستار جبران خسارات وارد بر خود نیست؛ بلکه خواستار استرداد منافعی است که دیگری با نقض حق وی به دست آورده است. موضوع نفع‌محوری به جای زیان‌محوری مدت‌هاست در نظام حقوق کامن‌لا مورد توجه قرار گرفته است. با این ‏حال، همچنان در مبانی اتخاذ چنین رویکردی اختلاف نظر وجود دارد. در جستار حاضر، با روش توصیفی‌ـ تحلیلی، ضمن بررسی مفهوم و تعریف استرداد مبتنی بر خطا، به بیان مبانی یادشده و ارزیابی آن‌ها و نیز جست‌وجوی مبانی موجود برای استرداد مبتنی بر خطا در نظام حقوقی ایران پرداخته شده است. نتیجة پژوهش نشان می‌دهد توجه به عدالت اصلاحی ارسطو می‌تواند مبنایی در پذیرش این مفهوم در نظام کامن‌لا باشد. همچنین توجه به قاعدة عدم انتفاع از خطا، تقصیر انتفاعی، و مصالح اجتماعی در حوزة مسئولیت مدنی زمینه‌ساز پذیرش استرداد مبتنی بر خطا در نظام حقوقی ایران است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Foundations of Restitution for Wrongs in Common Law and Iranian Law

نویسندگان [English]

  • Mohammad Sadegh Ramezani Mahoonaki 1
  • Azam Ansari 2
  • Sayyed Mohammad Mahdi Qabuli Dorafshan 3
1 MSc. Student, Department of Private Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Private Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
3 Associate Professor, Department of Private Law, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Nowadays, in the framework of private law, most legal systems prefer to provide remedies and compensation to an injured person in violation of law or breach of contractual undertakings. The amount of the award limits to the loss of the injured. However, in some cases the injured person rather than seeks the incurred remedies or compensation, it seeks the restitution of the benefit that wrongdoer has gained by breach of victim’s rights. Although focusing on the gain-based liability instead of loss-based liability has been considered in Common Law for a long time but it is controversial as to the foundations of restitution for wrongs. With the descriptive-analytical method, the article explains the concept and definition of restitution for wrongs. While it illustrates some foundations of restitution for wrongs, it examines the foundation of such an institution in the Iranian Legal System. The article shows corrective justice cab be considered a foundation for restitution for wrongs in Common Law. Also, the rule “No man shall profit from his wrong”, the Lucrative Fault and social interests in tort law may provide the solution to accept the institution in Iranian Law.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Restitution
  • Gain-based
  • Loss-based
  • Corrective Justice
  • Lucrative Fault
ارسطو (۱۳۷۷). اخلاق نیکوماخوس، مترجم: محمدحسن لطفی، تهران، طرح نو.
ایروانی نجفی، میرزاعلی (1384). حاشیة مکاسب، تهران، کیا، ج 2.
بابایی، ایرج؛ اسماعیل کشاورز (۱۳۹۶). «مفهوم خطا و نقش آن در ساختار مسئولیت مدنی؛ مقایسة حقوق رومی، کامن‌لا، و ایران»، دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش ۷۹ و ۸۰، صص ۴۷ ـ ۶۶.
بادینی، حسن (۱۳۹۴). فلسفة مسئولیت مدنی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش.
حسینی، سیده ام‌البنین؛ محمد عیسائی تفرشی (۱۳۹۷). «بازتعریف مفهوم استرداد دارایی‌های نامشروع در حقوق انگلیس و ایران»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، س 22، ش ۴، صص ۲۹ ـ ۶۴.
خمینی، سید روح‏الله (1410 ق). کتاب ‏البیع، قم، مؤسسة اسماعیلیان.
داراب‌پور، مهراب؛ سعید سلطانی احمدآباد (۱۳۹۴). «فلسفة حقوقی و ماهیت خسارت تنبیهی»، مجلة حقوقی بین‌المللی، ش ۵۲، صص 61 ـ 90.
دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۸۵).  لغت‌نامة‌ دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ج 1.
السیوری، جمال‌الدین المقداد بن عبدالله (1385 ق). کنز العرفان فی فقه القرآن، طهران، منشورات المکتبه المرتضویه للإحیاء الآثار الجعفریه.
عباسی، مجید؛ علی غریبه؛ اسماعیل صغیری؛ حسن پاشازاده (1396). «جایگاه نظریة مسئولیت استردادی در فقه امامیه»، پژوهش‏های فقه و حقوق اسلامی، د 14، ش 50، صص 113 ـ 146.
عمید زنجانی، عباس‌علی (1382). موجبات ضمان؛ درآمدی بر مسئولیت مدنی و اسباب و آثار آن در فقه اسلامی، تهران، میزان.
عمید، حسن (1375). فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر.
قاسمی حامد، عباس؛ علی خسروی فارسانی؛ فهیمه آقابابایی (۱۳۹۲). «خسارت تنبیهی در حقوق ایران»، مجلة حقوقی دادگستری، ش ۸۱، صص 161 ـ 187.
کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۲). الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1386). حقوق مدنی: نظریه عمومی تعهدات، تهران، میزان.
محقق داماد، سید مصطفی (1394). قواعد فقه؛ بخش مدنی (مالکیت/ مسئولیت)، تهران، نشر علوم اسلامی.
نوابی، سید مهدی (۱۳۸۸). ضمان ناشی از استیفای نامشروع در حقوق ایران، فقه امامیه و حقوق فرانسه، قم، بوستان کتاب.
References
Abbasi, M., Gharibeh, A., Saghiri, E., & Pashazadeh, H. (2018). “Restitutionary Liability Theory in Common Law and Iranian Law”, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, 14 (50), pp. 113-146. (In Persian).
Al-Soyouri, J. (1966). Kanz Al-Erfan Fi Feqh Al-Quran, Tehran, Mortazavi Library Pub for Jafari Opinions. (In Arabic)
Al-Tawil, T (2013). “Corrective Justice and Deterrence: Can They Co-Exist”, European Journal of Legal Studies, 6(1), pp. 107-125.
Amid Zanjani, A. (2003). Causes of Responsibility; an introduction to Tort Law and its causes and effects in Islamic jurisprudence, Tehran, Mizan Publication. (In Persian)
Amid, H. (1996). Amid’s Persian Dictionary, Tehran, Amirkabir. (In Persian)
Aristotle (1998). Nicomachean Ethics, translated by: Mohammad Hassan Lotfi, Tehran, Tarhe Now. (In Persian)
Babaei, I. & Keshavarz, E. (2017). “Consept of tort and its role in structure of division of tort law; comparison Roman law, Common law and Iranian law”, Judicial Law Views Quarterly, 79 & 80, pp. 47-66. (In Persian)
Badini, H. (2015). Philosophy of Tort Law, Tehran, Sahami Enteshar Corporation. (In Persian)
Barker, K. (1995). “Unjust enrichment: containing the beast”, Oxford Journal of Legal Studies, 15, pp. 457-475.
Birks, P. (1996). “Equity in the modern law: An exercise in taxonomy”, Western Australian law review, 26 (1), pp. 1-99.
----------- (1997). “The Concept of Civil Wrong”, The Philosophical Foundations of Tort Law, pp 31-52.
----------- (2005). Unjust Enrichment (2ed), New York, Oxford University Press.
Black, H. C. (2009). Black's law dictionary ‏(9ed), US, West Group.
Burrows, A. (1993). The Law of Restitution, London, Butterworths.
Darabpour, M. & Soltani Ahmad Abad, S (2015). “Legal Concept and the Nature of punitive Damages. International Law Review”, 52, pp. 61-90. (In Persian)
Dehkhoda, A. A. (2006). Dehkhoda Dictionary, Vol. 1, Tehran, Tehran Universty Press. (In Persian)
Descheemaeker, E. (2009). The division of wrongs: A historical comparative study,New York: Oxford University Press.
Dworkin, R. (1978). Taking Rights Seriously. Harvard, Harvard University Press.
Edelman, J. (2002). Gain-based damages contract, tort, equity and intellectual property, Oregon, Hart publishing.
Fontmichel, Alexandre Court de. (2005). “La sanction des fautes lucratives par des dommages-interets punitifs et le droit francais”, Uniform Law Review - Revue de Droit Uniforme, 10(4), pp. 737–757.
Friedmann, D. (1980). “Restitution of Benefits Obtained through the Appropriation of Property or the Commission of a Wrong”, Columbia Law Review, 80 (3), pp. 504-558.
------------------- (2001). “Restitution for Wrongs: The Measure of Recovery”, Texas Law Reviw, 79, pp. 1879-1925.
Ghasemy Hamed, A., Khosravi Farsani, A., & Aghababaee, F. (2013). “Punitive Damages in Iranian Legal System”, The Judiciary Law Journal, 81, pp. 161-187. (In Persian)
Giglio, F. (2007). The Foundations of Restitution for wrong, Oregon, Hart publishing.
------------ (2009). “Pseudo-Restitutionary Damages: Some Thoughts on the Dual Theory of Restitution for Wrongs”, Canadian Journal of Law & Jurisprudenclinge, 22 (1), pp. 49-78.‏
Hosseini, S. O. & Issaei Tafreshi, M. (2019) “Redefining restitution of illegitimate assets in English & Iranian Law”, Comparative Law Researches, 22 (4), pp. 29-67. (In Persian)
Irevani Najafi, M. A. (2005). Hashie Al-Makaseb, Vol. 2, Tehran, Kia. (In Arabic)
Jafari Langroudi, M. J. (2002). Terminilogy of Law, Tehran, Ganje Danesh. (In Persian)
Katouzian, N. (2003). Extra Contractual Obligations, Tehran, Tehran University Press. (In Persian)
Katouzian, N. (2007). Civil Law: General Theory on Obligations, Tehran, Mizan. (In Persian).
Khomeini, S. R. (1990). Ketab Al-Bay'a, Qom, Esmaeilian Institution. (In Arabic)
Longman, P. (2008). Longman Dictionary of American English (4ed), London, Pearson Education.
Mohaqeq Damad, S. M. (2015). Rules of jurisprudence; Private Section (ownership / Liability), Tehran, Olume Eslami Publication. (In Persian)
Navvabi, S. M. (2009). Responsibility Arisen from Unjust Enrichment in Iranian Law, Shia Jurisprudence, and French Law, Qom, Bustan-e Ketab Publisher. (In Persian)
Stafford, T. (2016). “Gains Based Remedies: the misguided search for a doctrine”, IALS Student Law Review, 4 (1), pp. 3-12.
Virgo, G. (2015). The Principles of the law of Restitution (3ed), UK, Oxford University Press.
Weinrib, E. J. (2000). “Restitutionary damages as corrective justice”, Theoretical Inquiries in Law, 1 (1), pp. 1-37.