بررسی خسارت اعاده منفعت در حقوق مسئولیت مدنی در حقوق کامن‌لا و ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدة حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشجوی دکترای حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

جبران خسارت به صورت پرداخت مبلغی پول مهم‌ترین کارکرد حقوق مسئولیت مدنی است که از طریق آن تلاش می‌شود موقعیت ازدست‌رفتة زیان‌دیده با هزینة مسئول برقرار شود. با این ‌حال، در حقوق مسئولیت مدنی کامن‌لا خسارت اعادة منفعت نیز به منظور وصول به هدف بازدارندگی شناسایی و تأیید شده است. در این شیوه، برخلاف شیوه‌های جبران خسارت جبرانی یا ترمیمی، به منافع کسب‌شده توسط متخلف توجه می‌شود و معیار ارزیابی این شیوه منافعی است که وی در نتیجة ارتکاب فعل یا ترک فعل غیر قانونی کسب کرده است. خسارت اعادة منفعت بر چند مبنا استوار است که یکی از آن‌ها بازدارندگی و جلوگیری از دارا شدن ناعادلانه است. این نوع خسارت در نظام کامن‌لا در حوزه‌های متعدد، همچون نقض وظایف امانی و نقض محرمانگی، و شبه‌جرایمی مانند غصب، فریب و تقلب، تهمت زدن، و تهدید مورد حکم قرار می‌گیرد. در نظام مسئولیت مدنی ایران مواردی ملاحظه می‌شود که به‌ظاهر مصداقی از اعمال خسارت اعادة منفعت است. اما، با توجه به اینکه مسئولیت در حقوق ایران اصولاً مبتنی بر ورود زیان به خواهان است، خسارت اعادة منفعت به معنای دقیق حقوق مسئولیت مدنی ما پذیرفته نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Study of Disgorgement of Profit in Civil Liability in Common Law and Iranian Law

نویسندگان [English]

  • Esmail Nematollahi 1
  • Maryam Sadat Seyed Ali Routeh 2
1 Associate Professor, Faculty of Law, University of Qom, Iran
2 Ph. D Student of Privat Law, Faculty of law, University of Qom, Iran
چکیده [English]

Compensation in the form of payment of a sum of money is the most important function of civil liability law, through which efforts are made to establish the lost position of the injured party at the expense of the liable person. Nevertheless, disgorgement damages has been introduced in civil liability law in the common law system in order to achieve the objective of deterrence. In this way, and contrary to the compensatory or remedial remedies, the gains received by the defendant are considered, and the measure of assessment of this remedy is the benefit he earned as a result of committing the wrongful act. This damage is based on several principles, including deterrence and to prevent unjust-enrichment. This kind of damages is applied in a wide range of areas, such as violations of human rights and confidentiality, torts such as usurpation, deception, fraud, slander, threats. In the Iranian civil liability system, there are cases that seem to be examples of disgorgement damages, but considering the fact that liability in Iranian law is basically based on the damages to the plaintiff, disgorgement damage in the strict sense is not acceptable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Compensatory Damages
  • Disgorgement Damages
  • Civil Liability
  • Tort

مراجع

احمدى میانجى، على (1424 ق). مالکیت خصوصى در اسلام، تهران، دادگستر.
امامی، سید حسن (1372). حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، ج 1.
آملى، میرزا محمدتقى (1380‍ ق). مصباح الهدى فی شرح العروه الوثقى، تهران، مؤلف، ج 11.
انصارى، شیخ مرتضى (1410 ق). کتاب المکاسب (شرح سید محمد کلانتر)، قم، مؤسسة مطبوعاتى دار الکتاب.
ایروانى، على بن عبدالحسین (1406 ق). حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ج 1.
بادینی، حسن (1383). «هدف مسئولیت مدنی»، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، ش 66، صص 55 ـ 113.
بجنوردى، سید حسن (1419 ق). القواعد الفقهیه، قم، نشر الهادی، ج 7.
بحرانى، محمدسند (1428 ق). فقه المصارف و النقود، قم، مکتبه فدک.
تولائی، علی؛ وشاره معین‌فرازانه (1392). «مبانی و کاربرد قاعدة فقهی عرق ظالم»، حقوق اسلامی، س 10، ش 37، صص 99 ـ 120.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1350). «عناصر غصب»، نشریة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، ش 7، صص 63 ـ 98.
حر عاملی، محمد بن حسن (1414). وسائل الشیعه، چ 2، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ج 19.
خدابخشی، عبدالله (1389). «لغاصب یؤخذ باشق الاحوال»، فقه اهل بیت(ع)، س 16، ش 61، صص 107 ـ 136.
خمینی، سید روح‌اللّه موسوی (1409 ق). تحریر الوسیله، قم، مؤسسة مطبوعات دار العلم، ج 2.
خوانسارى، سید احمد (1405 ‍‌ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چ 2، قم، مؤسسة اسماعیلیان، ج 3.
خویى، سید ابوالقاسم موسوى (1378). مصباح الفقاهه، نجف، مکتبه الحیدریه، ج 6.
سیفى مازندرانی، على‌اکبر (1427 ق). دلیل تحریر الوسیله، المضاربه، تهران مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
شهیدی، مهدی (1383). آثار قراردادها و تعهدات، تهران، مجد، ج 3.
صادقی‌مقدم، محمدحسن؛ جعفر نوری یوشانلوئی (1390). «تحول مسئولیت مدنی در حقوق ایران و فرانسه با تأکید بر شناسایی خسارت غیر ترمیمی»، فصل‌نامة حقوق مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، د 41، ش 4، صص 239 ـ 256.
قاسمی حامد، عباس؛ علی خسروی فارسانی؛ فهیمه آقابابایی (1392). «خسارت تنبیهی در حقوق ایران»، مجلة حقوقی دادگستری، ش 81، صص 161 ـ 187.
کاشف الغطاء، حسن بن جعفر (1422 ق). أنوار الفقاهه (کتاب البیع)، نجف، مؤسسة کاشف الغطاء.
کاشف الغطاء، عباس بن حسن (1424‍ ق). منهل الغمام فی شرح شرائع الإسلام، نجف، مؤسسة کاشف الغطاء، ج 1.
کوه‌کمرى، سید محمد بن على حجت (1409‍ ق). کتاب البیع، چ 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
کاتوزیان، ناصر (1383). قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، ج 4.
ــــــــــ (1390). مسئولیت ناشی از عیب تولید، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــ (1394). الزام‌‌های خارج از قرارداد، ج 2: مسئولیت‌های خاص و مختلط، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
ــــــــــ (1395). الزام‌های خارج از قرارداد، ج 1: قواعد عمومی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
محقق داماد، سید مصطفى (1426 ق). ایقاع، اخذ به شفعه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامى.
مروج جزائرى، سید محمدجعفر (1416‍ ق). هدى الطالب فی شرح المکاسب، قم، مؤسسة دار الکتاب، ج 3.
منتظرى، حسین‌على (1409‍ ق). دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الإسلامیه، چ 2، قم، نشر تفکر، ج 2.
نائینى، میرزا محمدحسین (1421‍ ق). الرسائل الفقهیه (تقریر نجم‌‌آبادی)، قم، انتشارات مؤسسة معارف اسلامى امام رضا(ع).
نجفی، شیخ محمدحسن (1362 ش). جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ج 37.
نراقی، احمد بن محمد (١٣٩٦ق). مستند الشیعه، تهران، مکتبه المرتضویه، ج 2.
هاشمی شاهرودى، سید محمود (1425‍ ق). کتاب الخمس، چ 2، قم، مؤسسة دائره‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع)،ج 1.
References
Ahmadi Miyaneji, A. (1424). Private Property in Islam, Tehran-Iran, Dadgostar Issuance. (in Persion)
Amoli, M. MT. (1380). Mesbahol Hoda fi Sharhe Orvatol Vothqa, Tehran-Iran, Moallef, Vol. 11. (in Arabic)
Ansari, SH. M. (1410). Ketabol makaseb, Qom, Darolketab Pressman Institute. (in Arabic)
Badini, H. (1383). “Goals of Civil Law”, Journal of Factualy of Law and Political Siences, No. 66, pp. 55-113. (in Persion)
Bahrani, M. S. (1428). Feghhol Masaref va Al-Noqoud, Qom, Maktab Fadak. (in Arabic)
Barker, Kit. (2001). “Riddles, Remedies and Restitution: Quantifiying Gain in Unjust Enrichment Law”, The University of Queensland, TC Beirne School Studies Research, Vol. 54, Issue 1, pp. 255-305.
Bojnourdi, S. H. (1419). Al-Ghavaedol al-Feghhiah, Qom, Vol 7. (in Arabic)
Caggiano, Ilaria Amelia (2016). “Disgorgement, Compensation and Restitution: A Comparative Approach”, Global Jurist, pp. 1-24
Clapton, M. S. (2008). “Gain-based Remedies for Knowing Assistance Ensuring Assistants Do Not Profit FromTheir Wrongs”, Alberta Law Reviw, Vol. 45, No. 4, pp. 989-1015.
Cunnington, Ralph (2008). “The Assessment of Gain-Based Damages for Breach of Contract”, The Modern Law Limited Review, 71(4), pp. 559-586.
Edelman, James (2002). Gain- Based Damages, Oxford–Portland Oregon, Hart Publishing.
Emami, S. H. (1372). Civil Law, Eslamiyeh Issuances, Tehran, Vol. 1. (in Persion)
Garner, Bryan A. (2009). Black's Law Dictionary, Thomson Reuters.
Gergen, Mark P. (2012). “Causation in Disgorgement”, Boston Universiry Law Review, Vol. 92, 827, pp. 827-858.
Ghasemi Hamed, A., Khosravi Farsani, A., Aghababai, F. (1392). “Punitive Damages In Iranian Law”, The Judiciary Law Journl, No. 81, pp. 161-187. (in Persion)
Giglio, Francesco (2009). “Pseudo –Restitutionary Damages; Some Thoughts on the Dual Theory of Restitution for Wrongs”, Canadian Journal of Law and Jurisprudence, Vol. XXII, No. 1, pp. 49-78.
Graham, Virgo (2008). “Restitutionary Remedies for Wrongs: Causation and Remoteness, in Justifying Private Law”, Hart Publishing, pp. 301-332.
Hashemi shahroudi, S. M. (1424). Ketabol Khoms, Qom, Dayeratol Maaref Feghhe Eslami, Vol 1. (in Arabic)
Hondius, Ewoud & Janssen, Andre (2015). Disgorgement of Profits: Gain-Based Remedies throughout the World, Spiringer International Publishing, Switzerland.
Hore Ameli, M. (1414). Vasaelo al-Shia, Qom, Ale beyt Institute, Vol. 19. (in Persion)
Iravani Najafi, M. A. (1406). Hashiyatol Makaseb, Tehran, Ministry of Culture & Islamic Guidance, Vol 1. (in Arabic)
Israel, Ronald L. & O’Neill, Brian P. (2014). “Disgorgement as a Viable Theory of Restitution Damages”, Wolff & Samson PC, New Jercy.
Jafari Langroudi, M. B. (1350). “Elements of Conversion”, Review of Factualy of Law and Political Siences, No 7, pp. 63-98. (in Persion)
Kashefol Qeta, A. (1424). Manhalol Qamam fi sharhe Sharayeol Islam, Najaf, Kashefol Qeta Institute, Vol 1. (in Arabic)
Kashefol Qeta, H. (1422). Anvarol Feghahat-Ketabol Beie, Najaf, Kashefol Qeta Institute. (in Arabic)
Katouzian, N. (1383). General Priniciples of Contracts, Enteshar Company, 4th Ed, Vol. 4. (in Persion)
----------------- (1390). Product Liability, University of Tehran Press, 3th Ed. (in Persion)
----------------- (1394). Extra Contractual Obligations, Specific Torts, University of Tehran Press, Vol. 2. (in Persion)
---------------- (1395). Extra Contractual Obligations, General Priniciples, University of Tehran Press, 14th Ed, Vol. 1. (in Persion)
Khansari, S. A. (1405). Jameol Madrak fi Sharhel Nafe, Qom, Esmailiyan Institute, Vol. 3. (in Arabic)
Khoda Bakhshi, A. (1389). A Review on the Juristic Rule “The Usrper Should The Harshest Sentence”, Feghhe Ahle beit, Vol. 16, No. 61, pp. 107-136. (in Persion)
Khomeini, S. R. M. (1409). Tahrirol Vasileh, Qom, Vol. 2. (in Arabic)
Khouie, S. Mesbahol Feghahat,  1958, Najaf, Maktant ai-Haydariyyah, Vol 6. (in Arabic)
Kouh Kamari, S. M. (1409). Ketabol Beie, Qom, Islamic Press' Office, Vol 2. (in Arabic)
MacQueen, H. L. (2010). “The Common Frame of Reference in Europe”, Tulane European & Civil Law Forum, Vol. 25, pp. 1-31.
McGregor, Harvey (2009). McGregor on Damages, Sweet & Maxwell.
Mohagheghe Damad, S. M. (1421). Inilitral acts-Right of preemoption…, Islamic Science of Publication Center. (in Persion)
Montazeri, H. A. (1409). Derasat fi Velayatel Faghih, Feghhol Dolt fi Islam, Qom, Tafakor Publication, Vol 2. (in Arabic)
Moravej Jazayeri, S. M. J. (1426). Hoda Ataleb fi Sharhe almakaseb, Vol 3. (in Arabic)
Naeini, M. M. H. (1421). Resaelol Feqhi, Qom, Emam Reza Islamic Education Institute Pub. (in Arabic)
Najafi, M. H. (1362). Javaherol Kalam, Beirout, 7thEd, Vol. 37. (in Arabic)
Naraqi, A. (1396). Mostanadol Shie, Mortazavieh Library, Tehran, Vol. 2. (in Arabic)
Sadeqi Moqadam, M. & nouri Youshanloui, J. (1390). “Evolution of Civil Law in Iranian Law and France with Emphasis on the non-compensatory DamagesStone”, The Review of Factualy of Law and Political Siences, No. 4, pp. 256-239. (in Persion)
Sage, N. W. (2015). “Disgorgement: From property to contract”, University of Toronto Law Journal, 66(2), pp. 244–272.
Seyfi Mazandarani, A. A. (1427). Dalil Tahrir Vasileh-Mozarebeh, Tehran, Adjustment and Publication Institute of Opus`s Emam Khomeini. (in Arabic)
Shahidi, M. (1383). The effects of Contracts and Obligations, Tehran, Magd, Vol. 3. (in Persion)
Tavalayi, A. & Moin Farzaneh, V. (1392). “Fundations and Usage of the Juristic Rule: There is no Right for Construction of Cruel”, Islamic Law, No. 37, pp. 99-120. (in Persion)
Treitel, G. H. (2003). The Law of Contract, 11th Ed, Sweet & Maxwell.
Vella, Julian (2017). Disgorgement of Profit: A Potential Remedy for Tort Victims under Maltese Law on Damages, Faculty of Law, University of Malta.
مجله علمی
دوره 17، شماره 1
بهار و تابستان
فروردین 1399
صفحه 31-55

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار