تأسیس نهاد مباشرت و تسبیب، ضرورت یا عدم ضرورت؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه تهران، دانشکدگان فارابی قم

چکیده

در اکثر کتاب‌های فقهی در مبحث غصب و قصاص و دیات از دو نهاد مباشرت و تسبیب بحث شده و احکامی آمده است مثل اینکه در اجتماع سبب و مباشر مباشر ضامن است، مگر اینکه سبب اقوی باشد. این دو نهاد در قوانین نیز منعکس شده است. پیرامون تعریف این دو و اقسام تسبیب و ... بحث‌های زیادی شده است. در این میان برخی فقیهان بر آن‌اند که چون این دو واژه در قرآن و روایات به کار نرفته است و میان فقها در تعریف و مصادیق این دو اختلاف است، بحث از تسبیب و مباشرت زاید و لغوی  است و آنچه مهم است استناد تلف و جنایت به دیگری است؛ خواه به مباشرت باشد خواه به تسبیب. در این نوشتار به بررسی تفاوت‌های علمی و عملی که ممکن است میان این دو نهاد باشد و ارزیابی آن‌ها پرداخته می‌شود. اگر این تفاوت‌ها اثبات شود، تأسیس این دو نهاد و بحث از مباحث پیرامون این دو ضروری است؛ وگرنه باید با فقیهانی هم‌عقیده شد که بحث از این دو را زاید و آنچه لازم است را انتساب تلف یا جنایت به متلف یا جانی می‌دانند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Founding the Institution of Causation and Perpetration, Necessity or Non-Necessity?

نویسنده [English]

  • Ahmad Hajidehabadi
Professor of University of Tehran, Farabi College
چکیده [English]

In most juridical books and under “usurpation”, “retaliation” and “blood-money” chapters, jurisprudents have spoken of the two institution of “perpetration” and “causation” and enacted some rules, for example if both cause and the actual perpetrator exist, the actual perpetrator is responsible unless in cases in which cause is stronger. The two have been reflected in laws as well. Regarding perpetration, causation, and types of perpetration and etc., many discussions have been made in juridical and legal books. Some scholars such as Muhaqqiq Najafi (author of Jawahir al-Kalam) and Muhaqqiq Maraghi (author of ‘Anawin), however, are of the opinion that, since the terms “cause” and “the actual perpetrator” have not been used in hadiths and there is controversy between jurisprudents about definitions and instances of the two terms, discussion about causation and perpetration is a superfluous and verbal one and what is of importance is attributing damage or crime to someone, whether he is the actual perpetrator or cause. The present article studies and evaluates the scientific and practical differences which may be between the two institutions. Evidently, if it is proved that there are such differences then establishment of these two institutions and discussing about them are required. Otherwise, one has to accept the opinion of the author of Jawahir al-Kalam and the author of ‘Anawin according to whom discussing about the two is a superfluous one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Perpetration
  • Causation
  • Attribution
  • Fault
  • Simple Mistake
  • Paternal Relatives
ابن‌ادریس، محمد (1411 ق). السرائر، قم، مؤسسه النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، ج 3.
اصفهانى، سید ابوالحسن (1393 ق). وسیله النجاه (مع حواشی الگلپایگانی)، قم، چاپخانة مهر.
امامی، سید حسن (1371). حقوق مدنی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، ج 1.
باریک‌لو، علی‌رضا (1385). مسئولیت مدنی، تهران، میزان.
پاد، ابراهیم (1347). حقوق کیفری اختصاصی، تهران، چاپخانة دانشگاه تهران، ج 1.
تبریزى، جواد بن على (1426 ق). تنقیح مبانی الأحکام کتاب القصاص، قم، دار الصدیقه الشهیده(س).
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش.
حاجی‌ده‌آبادی، احمد (1398 ). «تغییرات قاعدة اجتماعِ سبب و مباشر با لحاظ آخرین تحولات قانون‌گذاری در ایران (مادة 526 ق.م.ا. 1392)»، حقوق خصوصی، د 16، ش 1، صص 113 ـ 132.
ــــــــــــــــــــ (1398 ). جرایم علیه اشخاص (قتل)، تهران، میزان.
حرّ عاملی، حسن (1416 ق). وسائل‌ الشیعه، قم، مؤسسۀ آل‌‌البیت.
حسینی روحانی، سید محمدصادق (1414 ق). فقه ‌الصادق، قم، مؤسسه دار الکتاب.
حکمت‌نیا، محمود (1386). مسئولیت مدنی در فقه امامیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
حلی، جعفر‌ بن ‌حسن (1408 ق). شرائع‌ الإسلام، قم، مؤسسة اسماعیلیان.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1413 ق). قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (1411 ق). تبصره المتعلمین، تهران، مؤسسة چاپ و نشر، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، ج 2.
خویی، سید ابوالقاسم (1422). مبانی تکمله المنهاج (موسوعه الإمام الخویی)، قم، مؤسسة احیاء آثار الإمام الخویی، ج 42.
رشتی، میرزا حبیب‌الله (بی‌تا). کتاب الغصب، بی‌جا، بی‌نا.
صادقی، محمدهادی (1394). جرایم علیه اشخاص، تهران، میزان.
صفایی، سید حسین؛ حبیب‌الله رحیمی (1392). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران، سمت.
طوسی، محمد بن ‌حسن (1400 ق). النهایه، بیروت، دار الکتاب العربی.
عاملی، زین‌الدین ‌بن ‌علی (1413 ق). مسالک ‌الأفهام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیه.
قیاسی، جلال‌الدین (1375). تسبیب در امور کیفری، قم، مؤسسة انتشارات مدین.
کاتوزیان، ناصر (1378). الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، تهران، مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
کاشف‌الغطاء، محمد حسین بن على بن محمد رضا (1359 ق). تحریر المجله، نجف اشرف، المکتبه المرتضویه.
گنجینة استفتائات قضایی، نسخة 2 (1392). قم، مؤسسة آموزشی‌ـ پژوهشی قضا.
مراغى، سید میر عبدالفتاح بن على حسینى (1417 ق). العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
مکارم شیرازى، ناصر (1411 ق). القواعد الفقهیه، قم، مدرسة امام امیرالمؤمنین(ع).
منتظری، حسین‌علی (1383). رسالة استفتائات، تهران، سایه، ج 2.
ـــــــــــــــــــ (1388). رسالة استفتائات، قم، ارغوان دانش، ج 3.
نجفی، محمدحسن (1404 ق). جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
References
Ameli, Zayn al-Din ibn Ali (1992). Masalek Alefham, Qom, Islamic Enlightenment Foundation. (in Arabic)
Bariklo, Alireza (2007). Civil Liability, Tehran, Mizan Publications. (in Persain)
Emami, Seyed Hassan (1993). Civil Law, Tehran, Eslamieh Publication, Vol. 1. (in Persain)
Ganjine Esteftaat Ghazaei, Edition 2 (2013). Qom, Judicial Research and Educational Institute. (in Arabic)
Ghiyasi, Jalaluddin (1997). Causation in Criminal Affairs, Qom, Madin Publishing Institute. (in Persain)
Hajidehabadi, Ahmad (2020). Crimes against persons (Homicide), Tehran, Mizan. (in Persain)
------------------------- (2020). “Changes in ‘Perpetration by Means’ Principle in the Light of Latest Legislative Developments in Iran (Article 526 of the Islamic Penal Code of 1392)”, Civil Law, Vol. 1, pp. 113-132. (in Persain)
Hekmatnia, Mahmoud (2007). Civil Liability in Imami Jurisprudence, Qom, Institute of Islamic Sciences and Culture. (in Persain)
Heli, Hassan Ibn Yusuf Ibn Motahar (1992). Qawa'd al-Ahkam, Qom, Islamic Publications Office, Vol. 2. (in Arabic)
Heli, Ja'far ibn Hassan (1987). Sharia al-Islam, Qom, Ismaili Institute, Vol. 4. (in Arabic)
Helli, Hassan Ibn Yusuf Ibn Motahar Asadi (1990). Tabserato Almotaallemin, publishing Institute affiliated to the Ministry of Culture and Islamic Guidance. (in Arabic)
Hor Ameli, Muhammad ibn Hassan (1995). Vasael Asheeh, Qom, Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Hosseini Rouhani, Seyyed Mohammad Sadegh (1993). Feqho-sadeq, Qom, Dar al-Kitab Institute. (in Arabic)
Ibn Idris, Muhammad (1990). Assaraer, Qom, Islamic Publishing Foundation, Vol. 3. (in Arabic)
Isfahani, Sayyid Abul-Hassan (1973). Vasilato Nnajat (with comments of Golpayegani), Qom, Mehr Printing House. (in Arabic)
Jafari Langroudi, Mohammad Jafar (1994). Legal Terminology, Tehran, Ganj-e-Danesh. (in Persain)
Kashif al-Ghatta ', Muhammad Hussein ibn Ali ibn Muhammad Reza (1940). Tahrir al-Majl, Najaf Ashraf, Al-Maktabah Al- Mortazavieh. (in Arabic)
Katozian, Nasser (1999). Non-Contractual Requirements: civil liability, Tehran, Institute of Publishing and Printing, University of Tehran. (in Persain)
Khoei, Sayyid Abu al-Qasim (2001). Mabani Takmele Almenhaj, Encyclopedia of Imam al-Khoei, Vol. 42. (in Arabic)
Khomeini, Seyyed Ruhollah (undated) . Tahrir al-Waseela, Qom, Dar Al-elam Institute, Vol. 2.
Makarem Shirazi, Nasser (1990). Al- Qawa'd al-Fegheyyeh, Qom, School of Imam Amir al-Mu'minin. (in Arabic)
Maraghi, Seyed Abdolfatah (1996). Alanavinolfeghhiah, Qom, Eslami Publications, Vol. 2. (in Arabic)
Montazeri, Hossein-Ali (2005). Resaleye Esteftaat, Tehran, Sayeh Publishing, Vol. 2. (in Persain)
----------------------------- (2010). Resaleye Esteftaat, Qom, Arghavan Danesh, Vol 3. (in Persain)
Najafi, Mohammad-Hassan (1984). Javaher al-Kalam, Beirut, Dar al-Ehya al-Toras al-Arab. (in Arabic)
Pad, Ebrahim (1969). Specific Criminal Law, Tehran, University of Tehran Pres, Vol. 1. (in Persain)
Rashti, Mirza Habbullah (undated) . Kitab al-Ghasb. (in Arabic)
Sadeghi, Mohammad-Hadi (2015). Crimes against persons, Tehran, Mizan. (in Persain)
Safaei, Seyed Hossein & Habib-Allah Rahimi (2013). Civil Liability (Non-Contractual Requirements), Tehran, Samat. (in Persain)
Tabrizi, Jawad Ibn Ali (2005). Tanqih al-Mabani al-ahkam, Ketab al-Qesas, Qom, Dar al-Sediqah al-Shahideh. (in Arabic)
Tusi, Mohammad ibn Hassan (1980). Al-Nahaya, Beirut, Dar al-Kitab al-Arabi. (in Arabic)