معیارهای قابلیت جبران ضررهای ناشی از آسیب ‏های روانی در حقوق ایران و انگلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشیار، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

در حقوق ایران، مسئولیت مدنی و جبران ضررهای ناشی از آسیب‏های روانی، به دلیل ناملموس بودن، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. لیکن در حقوق انگلستان ضررهای ناشی از آسیب‏های روانی در خصوص زیان‏دیدگان اولیه و ثانویه با شرایطی قابل مطالبه دانسته شده است. در این نوشتار به روش تحلیلی و با تطبیق با حقوق انگلستان به دنبال یافتن پاسخ این پرسش هستیم که ضررهای ناشی از آسیب‏های روانی با چه معیاری قابل مطالبه است. در حقوق انگلستان با تأکید بر معیار نوعی، در خصوص زیان‏دیدگان اولیه، بیشتر بر «وجود رابطة منطقی بین آسیب روانی و خطر ایجادشده» تأکید می‏شود و در مواردی «قابلیت پیش‏بینی خطر» و وجود «یک ترس منطقی در خواهان» نیز شرط دانسته شده است. در خصوص قربانیان ثانویه نیز معیارهای «قابلیت پیش‏بینی»، «صمیمیت»، «مجاورت»، و «ناگهانی بودن» پیشنهاد شده است. در فقه و حقوق ایران معیار اصلی تشخیص خسارت قابل جبران یک معیار مختلط، یعنی «قابلیت پیش‏بینی ضرر با توجه به وضعیت خاص زیان‏دیده»، است که در احراز آن به «جدّی بودن و مستمر بودن ضرر» و «وجود رابطة قوی عاطفی» نیز توجه می‏شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criteria for compensable damages caused by psychological injuries in Iran and English Law

نویسندگان [English]

  • Ahmad Amiri 1
  • Hasan Badini 2
  • Hojjat Mobayen 3
1 Ph.D. of Private Law, School of Law and Political Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Associate Professor, Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Assistant Professor, School of Law and Political Sciences, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

In Iran law, civil liability and compensation for damages caused by psychological injuries have received less attention due to their intangibility. But, in English law, damages resulting from psychological injuries to primary and secondary victims are deemed to be claimable under certain conditions. In this article, in an analytical method and in comparison, with English law, we seek to find the answer to the question of what criteria for damages caused by mental injuries can be claimed. In English law with stress on an objective criterion, on primary victims, places more emphasis on "the existence of a rational relationship between psychological damage and the risk created" and in some cases "the predictability of the risk" and the existence of a "reasonable fear in the claimant" is also considered a condition. Criteria for "predictability", "intimacy", "proximity" and "suddenness" have also been suggested for secondary victims. In Iran jurisprudence and law, the main criterion for determining compensable damage is the mixed criterion means "the ability to predict the loss according to the specific situation of the injured party", which also emphasizes the "seriousness and continuity of the loss" and "the existence of a strong emotional relationship".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Liability
  • Psychological Injury
  • Primary Victims
  • Secondary Victims
آجری آیسک، عاطفه (1395). «دعاوی بازماندگان برای مطالبة خسارت معنوی ناشی از صدمات جسمانی»، دادگستری، س 80، ش 96، صص 36-13. 
ادریس، عوض احمد (1377). دیه، مترجم: علی‌رضا فیض، چ 2، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اصفهانی، محمد بن حسن (فاضل هندی) (1424 ق.). کشف اللثام و الابهام عن القواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم، ج 11.
امامی، سید حسن (1377). حقوق مدنی، چ 19، تهران، انتشارات اسلامیه، ج 1.
ایزانلو، محسن (1382). شروط محدودکننده و ساقط‌کنندة مسئولیت در قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار.
بادینی، حسن (1391). «مسئولیت مدنی ناشی از نقض حقوق معنوی مربوط به شخصیت و حقوق بشر»، حقوق، د 42، ش 1، صص 107-89.
باریکلو، علی‌رضا (1394). مسئولیت مدنی، چ 6، تهران، میزان.
تاری، زینب؛ ابراهیم عزیزی؛ مرتضی شهبازی‏نیا (1400). «مطالعة تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از شوک عصبی در نظام حقوقی ایران و انگلیس»، پژوهش‏های حقوق تطبیقی، د 25، ش 1، صص 27-1.
حسینی المراغی، میر عبدالفتاح بن علی (1417 ق.). العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج 1.
حلی، جعفر بن حسن (محقق حلی) (1408 ق.). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چ 2، قم، مؤسسة اسماعیلیان، ج 4.
حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی) (1413 ق.). قواعد الاحکام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ج 3.
حلی، محمد بن حسن بن یوسف (فخرالمحققین) (1387 ق.). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسة اسماعیلیان، ج 4.
حیاتی، علی‌عباس (1392). مسئولیت مدنی، تهران، میزان.
سنهوری، عبدالرزاق احمد (1964 م.). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 8.
شوشی‌نسب، نفیسه (1390). «نحوة ارزیابی خسارت‏های درد و رنج»، پژوهش حقوق و سیاست، س 13، ش 33، صص 101-136.
صالحی، مقداد؛ ابراهیم دلشاد معارف؛ محمد صادقی (1394). «قائم‌مقامی در مطالبة زیان از نظر مسئولیت مدنی»، مطالعات فقهی و فلسفی، س 6، ش 23، صص 148-123.
صفایی، سید حسین؛ حبیب‌الله رحیمی (1389). مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران، سمت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1397). مسئولیت مدنی تطبیقی، تهران، مؤسسة مطالعات و پژوهش‏های حقوقی.
طباطبایی حکیم، محمد سعید (1415 ق.). منهاج الصالحین، بیروت، دار الصفوه، ج 3.
طوسی، محمد بن حسن (1387 ق.). المبسوط فی الفقه الامامیه، چ 3، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ج 7.
عامر، حسین (1956 م.). المسئولیته المدنیه - التقصیریه و العقدیه، قاهره، شرکت المساهمه المصریه.
عاملی، زین‌الدین بن علی (شهید ثانی) (1413 ق.). مسالک الافهام الی التنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، ج 15.
کاتوزیان، ناصر (1386). الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، چ 6، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ج 1.
محمدی، پژمان؛ امیر مرادپور شاد؛ حجت مبین (1397). «تأثیر قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 بر امکان مطالبة خسارات معنوی و عدم نفع در نظام حقوق ایران»، پژوهش حقوق خصوصی، س 8، ش 24، صص 95-65.
مرعشی، محمدحسن (1376). دیدگاه‏های نو در حقوق کیفری اسلام، چ 2، تهران، میزان، ج 1.
ملکی، علی؛ وحید شاهنده (1396). «محکومیت به پرداخت ارش ترس و وحشت به واسطة ایراد شوک عصبی»، رویة قضایی (حقوق کیفری)، ش 3، صص 85-77.
میرشکاری، عباس (1394). رسالة عملی در مسئولیت مدنی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
میرمحمدصادقی، حسین (1392). جرائم علیه اشخاص، چ 12، تهران، میزان.
نجفی، شیخ محمدحسن (صاحب جواهر) (1404 ق.). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چ 7، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج 43.
هاشمی شاهرودی، محمود و جمعی از نویسندگان (1423 ق.). موسوعه الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت(ع)، قم، مؤسسة دائره المعارف فقه اسلامی، ج 7.
وصالی ناصح، مرتضی؛ محمدباقر پارساپور (1395). «مسئولیت مدنی ناشی از ترس (مطالعة تطبیقی در فقه امامیه، حقوق ایران، و نظام حقوق عرفی)»، پژوهش‏های حقوق تطبیقی، د 20، ش 2، صص 169-147.
یزدانیان، علی‌رضا (1386). حقوق مدنی، قواعد عمومی مسئولیت مدنی، تهران، میزان.
References
Adamou, M. C. & Hale, A. S. (2003). “PTSD and the Law of Psychiatric Injury in England and Wales: Finally Coming Closer?”, The Journal of the American Academy of Psychiatry and the Law, Vol. 31, No. 3, pp. 327-332.
Ajory Aysak, A. (2016). “Survivors Claims for Compensation of Moral Damages Caused by Injuries”, The Judiciary Law Journal, 80(96), pp. 13-36. (in Persian)
Ameli, Z. I. A. (Shahid Thani) (1992). Masalek al-Afham ela-Tanqih Sharaye al-Islam, Qom, Institute of Islamic Knowledge, Vol. 15. (in Arabic)
Amer, H. (1956). Civil Liability - Fault and Contractual, Cairo: Egyptian Contribution Company. (in Arabic)
Badini, H. (2012). “Comparative Study of Tort Liability for Breach of Intangible Rights to Personality and Human Rights”, Law quarterly, 42(1), pp. 89-107. (in Persian)
Barikloo, A.R. (2015). Civil Liability, 6th ed., Tehran, Mizan Publication. (in Persian)
Barrie, P. (2005). Personal Injury Law (Liability, Compensation, and Procedure), 2nd ed., New York, Oxford University Press.
Bermingham, V. (2005). Tort in a Nutshell, London, Sweet & Maxwell.
Black, H. C. (1990). Black’s law Dictionary, 6th ed, St. Paul, MN, West Group Publishing Co.
Cooke, J. (2009). Law of Tort, 9ed, London, Pearson Education Limited.
Delebecque, Ph. et Pansier, F-J. (2001). Droit des obligations (Responsabilité Civil Délit et Quasi-délit), Paris, Litec. (in French)
Edris, A. A. (1998). Diyeh, Translated by Alireza Feiz, 2nd ed., Tehran, Printing and Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance. (in Persian)
Elliott, C. & Quinn, F. (2009). Tort Law, London, Pearson Longman.
Emami, S. H. (1998). Civil Law, 19th ed., Tehran, Islamiyah Publication, Vol. 1. (in Persian)
Flour, J. et al. (2009). Les obligation, Le rapport d’obligations, 6th ed., Paris, Sirey. (in French)
Gooch, G. & Williams, M. (2007). A Dictionary of Law Enforcement, New York, Oxford University Press.
Harpwood, V. (2000). Principles of Tort Law, 4th ed., London, Cavendish Publishing.
----------------- (2009). Modern Tort Law, 7th ed., London, Routledge Publication.
Hashemi Shahroudi, M. & a group of authors (2002). Encyclopedia of Islamic Jurisprudence According to the Doctrine of Ahl al-Beyt, Qom, Encyclopedia of Islamic Jurisprudence Institute, Vol. 7. (in Arabic)
Hayati, A.A. (2013). Civil Liability, Tehran, Mizan. (in Persian)
Helli, H. I. Y. (Allama Helli) (1992). Ghava’ed al-Ahkam, Qom, Islamic Publishing Institute, Vol. 3. (in Arabic)
Helli, J. I. H. (Mohaqeq Helli) (1987). Sharaye al-Islam fi masa’yel al-Halal va al-Haram, 2nd ed., Qom, Ismailiyan Institute, Vol. 4. (in Arabic)
Helli, M. I. H. I. Y. (Fakhr al-Mohaqeqin) (1967). Izah al-Fava’ed fi Sharh Mushkelat al-Ghava’ed, Qom, Ismailiyan Institute, Vol. 4. (in Arabic)
Horsey, K. & Rackley, E. (2017). Tort Law, New York, Oxford University Press.
Hosseini Al-Maraghi, M. A. F. I. A. (1996). Al-Anavin Al-Feqhiyah, Qom, Islamic Publications Office, Vol. 1. (in Arabic)
Isfahani, M. I. H. (Fazel Hindi) (2003). Kashf al-Letham va al-Ebham an al-Ghava’ed al-Ahkam, Qom, Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Teachers Association, Vol. 11. (in Arabic)
Izanloo, M. (2003). Restrictive and Disclaimer Terms in Contracts, 1st ed., Tehran, Enteshar Co. (in Persian)
Jourdain, P. (2010). Les Principes de la Responsabilité Civile, 8th ed., Paris, Dalloz. (in French)
Katouzian, N. (2007). Non-contractual Obligations, 6th ed., Tehran, Publication of Tehran University, Vol. 1. (in Persian)
Kennedy, I. (2010). Principles of Medical Law, 3rd ed., New York, Oxford University Press.
Lunny, M. & Oliphant, K. (2013). Tort Law: Text and Materials, 5th ed., New York, Oxford University Press.
Maleki, A. & Shahandeh, V. (2017). “Conviction for Paying the Arsh of Fear and Panic due to Nervous Shock”, Bi-Quarterly Journal of Judicial Procedure (Criminal Law), No. 3, pp. 77-85. (in Persian)
Marashi, M.H. (1997). A New Approach to the Islamic Criminal Law, 2nd ed., Tehran, Mizan, Vol. 1. (in Persian)
Martin, E. A. (2003). Oxford Dictionary of Law, 5th ed., London, Oxford University Press.
Mir Mohammad Sadeghi, H. (2013). Crimes against Persons, 12th ed., Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)
Mirshekari, A. (2015). Practical Dissertation in Civil Liability, Tehran, Enteshar Co. (in Persian)
Mohammadi, P., Moradpourshad, A., & Mobayen, H. (2018). “Effects of Criminal Procedure Act 2014 in Possibility of Claiming Moral Damages and Loss of Profit in Legal System of Iran”, Private Law Research, 7(24), pp. 65-95. (in Persian)
Mulheron, R. (2016). Principles of Tort Law, United Kingdom: Cambridge University Press.
Najafi, Sh. M.H. (Saheb Jawaher) (1983). Jawaher al-Kalam fi Sharh Sharaye al-Islam, 7th ed, Beirut, Dar al-Ihya al-Torath al-Arabi, Vol. 43. (in Arabic)
Nolan, D. (2010). “Alcock v Chief Constable of South Yorkshire Police”, Landmark Cases in the Law of Tort, Hart Publishing.
Owen, R. (2000). Essential Tort Law, 3rd ed., London, Cavendish Publishing Limited.
Page, H. (1964). Traité Élémentaire du Droit Civil Belge, Bruxelles, Ets. Bruylant. (in French)
Quinn, F. (2012). Tort law, London, Pearson Education Limited.
Safaei, S. H. & Rahimi, H. (2010). Civil Liability (Non-Contractual Requirements), Tehran, Samat Publication. (in Persian)
----------------------------------- (2018). Comparative Civil Liability, Tehran, Institute of Legal Studies and Research. (in Persian)
Salehi, M., Delshad Ma’aref, I., & Sadeghi, M. (2015). “Deputy in Charge Loss from the Perspective of Civil Responsibility”, Journal of Jurisprudential and Philosophical Studies, 6(23), pp. 123-148. (in Persian)
Sanhouri, A.R. A. (1964). Al-Vasit in the Explanation of the New Civil Law, Beirut, Dar al-Ihya al-Torath al-Arabi, Vol. 8. (in Arabic)
Shoshinasab, N. (2011). “Way of Assessment of Damage Caused by Pain and Suffering”, Journal of Public Law Research, 13(33), pp. 101-136. (in Persian)
Starck, B., Roland, H., & Boyer, L. (1985). Droit Civil: Obligations. Responsabilité Délictuelle, 2nd ed., Paris, Librairies techniques. (in French)
Steele, J. (2017). Tort Law: Text, Cases, and Materials, 4th ed., New York, Oxford University Press.
Stephenson, G. (2000). Sourcebook on Torts, 2nd ed., London, Cavendish Publishing Limited.
Tabatabai Hakim, M.S. (1994). Menhaj Al-Salehin, Beirut, Dar al-Safwa, Vol. 3. (in Arabic)
Tari, Z., Azizi, E., & Shahbazinia, M. (2021). “Comparative Study of Civil Liability due to Nervous Shock in English and Iranian Law”, Comparative Law Researches Quarterly, Vol. 25, No. 1, pp. 1-27. (in Persian)
Tusi, M. I. H. (1967). Al-Mabsut fi al-Feqh al-Imamiya, 3rd ed., Tehran, Maktabah al- Mortazavieh le-Ihya al-Asar al-Jafariyah, Vol. 7. (in Arabic)
Vesali Naseh, M. & Parsapour, M.B. (2016). “Civil Liability Resulting from Fright (A Comparative Study of Imamieh Jurisprudence, Iran Law and Common Law)”, Journal of Comparative Law Researches, 20 (2), pp. 147-169. (in Persian)
Wal, J. (2015). Being and Owning: The Body, Bodily Material, and the Law, New York, Oxford University Press.
Witting, Ch. (2015). Street on Torts, 14th ed., Oxford, Oxford University Press.
Yazdanian, A.R. (2007). Civil Law, General Rules of Civil Liability, Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)